نبرد بی پایان

اكنون كه بیش از سه میلیارد سال از زندگی بشر می گذرد ، خطر اعتیاد و مواد مخدر به عنوان یكی از مهم ترین مشكلات بشر مطرح شده است و به عنوان یك بحران جهانی از آن یاد می شود.

رشد فزاینده اعتیاد در دنیای امروز موجب تضعیف سلامت جامعه شده است. از این رو سازمان ملل «اعتیاد»  را بحرانی بین المللی و تهدیدی جهانی برای همه جوامع بشری  اعلام كرده است.با این همه  پدیده اعتیاد به  مواد مخدر به رغم آثار زیاد و مخرب و زیان های جبران ناپذیری كه در پی دارد ، كماكان در حال گسترش است.

از عوامل موثر در افزایش گرایش به مواد مخدر می توان سودآوری مواد مخدر برای قاچاقچیان را ذكر كرد.

در حال حاضرعده  بسیاری از این بابت به سودهای كلان دسترسی پیدا می كنند و این عاملی است كه به نوعی تشویق كننده افراد برای ادامه چنین مسیری می باشد.

اكنون سه منطقه بسیار مهم تولید مواد مخدر كه بدون هیچ گونه ممنوعیتی فعالیت می كنند در جهان وجود دارد كه عبارتند از :

1-  آمریكای مركزی و جنوبی (كوكائین)

2-  مثلث طلایی در جنوب شرقی آسیا (هروئین و تریاك )

3- هلال طلایی پاكستان و افغانستان (هروئین و تریاك)

مراكز ذكر شده، سه كانون عمده كشت و تولید مواد مخدر در جهان می باشند.

در دوره حكومت طالبان، كشور افغانستان بزرگترین تولید كننده مخدر در جهان محسوب می شد، كه بعد از حمله نظامی آمریكا به این كشور تغییراتی در این زمینه صورت گرفت و انگلیس رسماً مامور امحاء هزاران هكتار مزرعه  خشخاش در افغانستان شد.

اما مدتی بعد از حضور آمریكا، مجدداً تولید در مزارع خشخاش از هشت هزار هكتار در سال 2001 ، به 74 هزار هكتار در سال 2002 رسید. در سال جاری نیز  تولید مواد مخدر در افغانستان حدود  70%  افزایش داشته است.

افغانستان در سال 1980 حدود 280 تن تولید مواد مخدر داشته و اكنون این رقم به 5 هزار تن در سال رسیده است.

در كشور ما ایران نیز تولید مواد مخدر قبل از انقلاب حدود 20 برابر كشور افغانستان بود . اما پس از وقوع انقلاب اسلامی این مزارع بر اساس قانون و سیاست جمهوری اسلامی ایران از بین رفت. در حالی كه  در افغانستان به دلیل شرایط خاص ، زمینه برای رشد كشت مواد مخدر فراهم شد و تاكنون نیز به خاطر سودآور بودن این كشت ادامه یافته است.

تولید مواد مخدردر جهان نسبت به سال 2001 تاكنون حدود 20برابر افزایش داشته است. طبق آمار رسمی هم اكنون  ده میلیون نفر به صورت سازمان یافته در دنیا به تجارت مواد مخدر می پردازند و جمعیت شش میلیاردی جهان را به خاطر منافع خود به چالش می كشند.

طبق برآوردهای صورت گرفته ،یك گرم مواد مخدر درافغانستان یك دلار فروخته می شود، در حالیكه همین مقدار در غرب 100 دلار خرید و فروش می شود.

ایران با وجود بمباران شدید تبلیغاتی غرب، برای كاستن از بحران مواد مخدر و مبارزه با پدیده اعتیاد، تلاش های بسیاری را انجام داده است و آمارهای ارائه شده نیز موید این امر است. به عنوان مثال 80 درصد كشفیات مواد مخدر در جهان ،مربوط به ایران است . البته كشور ما به دلیل موقعیت جغرافیایی خاصی كه دارد و مرزهای شرقی  آن توسط قاچاقچیان مخدر مورد استفاده قرار می گیرد، كنترل ورود مواد مخدربه كشور ، تا حدی دشوار است اما این قبیل مشكلات از تلاش و مبارزه  ایران در این زمینه كم نكرده است.

سالانه حدود یك هزار تن از انواع مواد مخدر وارد ایران شده و متجاوز از حدود دو تا سه هزار تن نیز از مسیر ایران به اروپا و دیگر نقاط جهان قاچاق می شود كه برای مقابله با این معضل ،كشور ما هر ساله میلیاردها دلار هزینه كرده است و موفق شده با احداث پاسگاه های مرزی مانع توزیع یا ترانزیت مواد مخدر شود ؛ و البته  در پی این امر خسارات جانی و مالی فراوانی را نیز متحمل شده است. تقدیم 3400 شهید و 10 هزار جانبازنیروی انتظامی  و هزینه كردن سالیانه هزار میلیارد ریال هزینه مادی، نشان دهنده تلاش ایران  درانجام این مهم است.

با وجود همه این تلاش ها مشكل اصلی تولید مخدر درآن سوی مرزهای شرقی ایران است و با توجه به ابعاد گسترده ای كه این پدیده و پیامدهای مختلف آن در سرتاسر جهان دارد ، برای پیشگیری از خطرات آن،  پشتیبانی و همكاری همه كشورها لازم است.

از سال 1358 تا سال 1381 ، میزان 2287 تن از انواع مواد مخدر( اعم از هروئین ، مورفین، تریاك، حشیش و ... )  كشف شده است و این میزان از كشف به مثابه زنگ خطری برای جامعه  جوان ما و جامعه جهانی محسوب می شود.

مروری اجمالی برآمار شاخص های اصلی پدیده اعتیاد و قاچاق مواد مخدر در دو دهه گذشته نشان می دهد كه  سهم اعتیاد در شیوع ایدز  62%  بوده و سوء مصرف مواد مخدر از 1% در سال 1373 به 29% در سال 1381 رسیده است.

شاید بتوان گفت برای مبارزه با پدیده مواد مخدر و اعتیاد، و برای بالا بردن میزان موفقیت در این مسیر ،می بایست با ایجاد تغییر در راه مبارزه و اتخاذ تدابیر راهبردی جدید و همچنین جهت بخشی به نقش و عملكرد رسانه ها ( با تهیه فیلم های آموزشی و ...) در ایجاد و انعكاس تلاش دستگاههای مبارزه با مواد مخدر ،  در جهت آگاهی بخشی به مردم عمل شود و با ایجاد یك جنبش فراگیر پیشگیرانه در این زمینه اقدام كنند.

هم اكنون حدود 214 میلیون نفر در جهان معتاد هستند و این رقم به اضافه افرادی كهاز مواد "روان گردان"  استفاده می كنند یا به صورت  تفننی به مصرف مخدر می پردازند به بیش از  500 میلیون نفر می رسد.

پس اعتیاد یك معضل جهانی است و هیچ كشوری از آثار مخرب آن به دور نیست. به رغم تلاش های صورت گرفته نه تنها این پدیده محو نشده ، بلكه دارای افزایش نیز بوده است . هم چنین سن معتادین هم رو به كاهش بوده است.

با این وصف می توان گفت اعتیاد یك آسیب اجتماعی نیست بلكه یك بحران اجتماعی است و در همه ابعاد قابل بررسی است. آنچه در اینجا ضروری به نظر می رسد ارائه تعریفی دقیق از معتاد و اعتیاد است.

برخورد با اعتیاد در جوامع مختلف با رویكردهای متفاوتی رو به رو بوده است . بنابراین جرم انگاری اعتیاد از مواردی است كه قابل بررسی می باشد چرا كه علاوه بر اثر گذاری در شیوه های درمان،  موجب رشد شمار  زندانیان معتاد  ، افزایش زمینه های جرم وبزه ،  بی سرپرستی خانواده های معتادان می شود و  هم چنین نگهداری معتادین در محیط بسته نیازمند صرف هزینه های هنگفت است  .

جرم انگاری اعتیاد دارای این خطر است كه به راحتی دو میلیون نفر از افرادی را كه در سطح كشور معتاد بیمار هستند، به یكباره  در زمره مجرمان محسوب می كنند كه این به نوعی باعث رشد و افزایش جرم در سطح جامعه می شود.

در مقابل،  تغییر نگرش بیمارانگاری معتاد،  موجب تعدیل نگرش ها و آسیب ها و كنترل شیوع ایدز و افزایش اثر بخشی راهبردهای درمانی و مشاركت معتادین در درمان می شود.

این همه حاكی از آن است كه علاوه بر مبارزه با مواد مخدر ، پیشگیری نیز  مستلزم یك برنامه ریزی كامل و جامع است  و به  یك جنبش مردمی با تقویت نگرش ملی نیاز دارد.

با توجه به سوء مصرف  و قاچاق مواد مخدر و چند بعدی بودن مواد اعتیادآور ، در سال 1367 مسئولین نظام بر اساس ماده  32 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام ، تشكیل ستاد مبارزه با مواد مخدر به ریاست رئیس جمهوررا تصویب كردند و مقرر داشتند تا كلیه عملیات اجرایی ، قضایی، پیشگیری و تبلیغاتی  مربوط، در آن  متمركز گردند.

معهذا به دلیل پاره ای از مشكلات ، تصمیمات و مصوبات ستاد در زمینه های كاهش تقاضا و  مقابله با عرضه ، به خاطر فقدان مشاركت سیستمی ، نداشتن ضمانت اجرایی برای  پیشگیری، و نداشتن كترل بر مصوبات، این ستاد  با مشكلات  بسیاری روبه رو شد.

با گذشت بیش از ده سال از این مصوبه ، به رغم تلاش ستاد مبارزه با مواد مخدر، بسیاری از تشكیلات این مركز هنوز به تصویب سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور نرسیده است.

با این همه ، مسئولان این ستاد موفق شدند برای نخستین بار سند مبارزه با مواد مخدر را در برنامه چهارم توسعه بگنجانند  و زمینه را جهت اجرای برنامه های این ستاد در  چهار چوب برنامه های ملی فراهم كنند ، و این امر  می تواند به مثابه مقدمه ای نوید بخش در راستای بهینه سازی مبارزه با مواد مخدر باشد كه اهم آن عبارتست از:

-تدوین و تصویب برنامه ملی با نگرش به ابعاد مختلف پدیده مواد مخدر

- رفع مشكلات ساختاری و تصمیم گیری در سطح كلان  و روشن شدن متولی ملی و انسانی مدیریت بحران در قالب سازمانی مستقل

- اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر با در نظر گرفتن شرایط زمانی ، مكانی ، و دستاوردهای علمی ، تجربی و بین المللی

- استفاده از كلیه پتانسیل مردمی در ابعاد مختلف و توانمند سازی سازمان ها و نهادهای غیر دولتی (NGO ها )  با توجه ویژه به فعالیت های كاهش تقاضا، با هدف تحت پوشش قرار دادن كلیه آحاد جامعه به خصوص افراد در معرض خطر

- استفاده از كلیه امكانات درمانی كشور به منظور تامین نیازمندی های درمانی متقاضیان

- تربیت كادر متخصص در تمامی زمینه های ستادی ، پیشگیری ، درمانی ، انتظامی ، قضایی و ....

- استفاده از هنرمندان و ظرفیت های هنری كشور از طریق دعوت عام از هنرمندان برای مشاركت در این پروژه ملی

- تامین و تخصیص اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای برنامه های مورد نظر از محل درآمدهای عمومی

روابط عمومی ستاد مبارزه با مواد مخدر- خرداد 1383