حمام های تاریخی استان فارس استان فارس

حمام قلعه ایزدخواست

سربینه یا رخت كن حمام طرح چهارگوش دارد و در چهار جانب آن چهارشاه نشین، در ارتفاع 40 سانتی متری از كف سربینه، تعبیه شده است. زیر این صفه یا شاه نشین ها، دورتا دور محل هایی برای قراردادن كفش ها ساخته اند. در چهارگوشه محوطه میانی سربینه و كنج های جلو شاه نشین ها، چهارستون سنگی هشت ضلعی قرار دارد كه به كمك آنها پوشش قوسی شكل سربینه به انجام رسیده است. در وسط محوطه سربینه حوض كوچكی وجود دارد. گرمخانه حمام طرح مستطیل شكل دارد كه در میانه ضلع  بزرگ آن خزینه و در طرفین آن دو شاه نشین ساخته اند. مصالح مورد استفاده در این بنا ، آجر، ملات مستحكم گچ ، ساروج و سنگ است.

این بنا در غرب مسجد وكیل شیراز واقع شده و یكی از بزرگ ترین و ارزشمندترین حمام های تاریخی ایران است. حمام وكیل توسط كریم خان زند ساخته شده است.

بنای حمام به صورت مكعب است و ورودی آن در سمت شمال قرار دارد. نمای شمالی حمام مشرف به فضای بازی بود كه بعدها از بین رفت و خیابان كوتاهی جایگزین آن شد. در جنوب حمام، آب انباری از دوره زندیه و در شرق آن مسجد وكیل قرار دارد. در دوره قاجار و به ویژه در دوره اخیر تعمیرات و تغییراتی در بنا صورت گرفت. هر چند این امر صدماتی را به ساختمان اولیه بنا و تزئینات آن وارد آورد ، با این حال آثار باقی مانده به خوبی نمایانگر ارزش و شكوه اولیه بناست. سردر حمام كه با كاشی كاری مزین شده ، مربوط به دوره قاجاریه است. بعد از سردر، هشتی ورودی زیبایی قرار گرفته كه بدنه آن در اصل با نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهك بری، مزین شده است. بر بالای این هشتی كه با گنبدی مسقف شده ، نورگیری زیبا و مشبك به شكل قبه تعبیه شده كه وزنه های دایره شكل آن، از سفال سبز رنگ و با شیشه های ساده مدور پوشیده شده است. هشتی از طریق راهرویی به سربینه وسیع و زیبای حمام راه می یابد. رخت كن یا سربینه هشت ضلعی است و پوشش طاق و گنبد آن در میانه بر روی هشت ستون سنگی یكپارچه قرار دارد. تمامی كف و ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود) سربینه با تخته سنگ های مرمرین پوشیده شده و در گودی میانه آن حوض هشت ضلعی با دیواره هایی از سنگ های یكپارچه قرار دارد. وسط این حوض فواره ای از همان سنگ تعبیه شده است. دورتا دور حوض كه پایین تر از سطح كف سربینه قرار دارد، فضایی برای قراردادن كفش ها تعبیه شده است. بعد از این سطح، كف اصلی سربینه و صفه های اطراف آن قرار دارد كه مخصوص استراحت و كندن و پوشیدن لباس است. در چهارگوشه سربینه چهار حوض كوچك فواره دار، به قرینه یكدیگر ساخته اند. ازاره سربینه به بلندی 5/1 متر با سنگ مرمر سبز رنگ پوشیده شده است.

روشنایی سربینه از طریق نورگیرهایی تأمین می شود. سطوح داخلی سربینه و طاق ها در اصل با لایه ای از نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهك بری مزین می شد كه در تعمیرات دوره قاجار این سطح با  ساروج ( مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) و لایه ای از گچ بری پوشانده شد. با برداشتن لایه دوره قاجار، بخش باقی مانده از تزئینات  دوره زندیه مشخص شده است. در قسمت غربی سربینه راهروهایی به فضای گرمخانه و دیگر بخش های حمام راه می یابد. گرمخانه حمام نسبتاً بزرگ و وسیع است. پوشش طاق و گنبد این محوطه در میانه بر روی چهار ستون سنگی یكپارچه كه به شیوه مارپیچی تراش خورده اند. در زوایای دو ضلع گرمخانه ، دو شاه نشین نسبتاً بزرگ با حوض سنگی فواره دار ویژه استحمام اعیان وجود دارد.

در قسمت جنوبی گرمخانه سه خزینه آب وجود دارد كه در قسمت جنوب شرقی و غربی آنها دو جایگاه معروف به " خلوتگاه" با ازاره مرمری  و تزئینات آهك بری زیبا وجود دارد. زیر گرمخانه كانال های حرارتی " گربه رو" گرما را از " تون" یا گـُلخن حمام به بخش های مختلف گرمخانه انتقال می داد. كف گرمخانه با سنگ های پهن و بزرگ فرش شده و دیوارهای پایین آن نیز با سنگ های مرمر شفاف پوشش یافته است.

در قسمت شرق و پشت حمام ، فضایی به نام" گاورو" قرار داشت كه با دری به خارج حمام مربوط می شد. این فضا مخصوص ورود و خروج چهار پایان حامل كود و ... بود. در انتهای این راهرو، چاه عمیقی است كه آب اصلی حمام را تأمین می كرد. در بالا و پشت بام حمام منبع نسبتاً بزرگی قرار داشت كه آب كشیده شده از چاه در آن ذخیره شده و برای حوض های فواره دار و غیره مورد استفاده قرار می گرفت.

کتاب میراث فرهنگی استان فارس

زهره پری نوش - سایت تبیان