اجل چیست؟!

رازهای مرگ 11

موت و اجل

خداوند سبحان می‌فرمایند: «مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى»¹ هر موجودی در آسمان و زمین، بلکه خود آسمان و زمین دارای مهلت و اجلی محدود و معین می‌باشند. هر امتی نیز اجلی دارد که هرگز از آن اجل پیشی نگرفته و عقب نمی‌ماند. «مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا یَسْتَأْخِرُونَ»²

اجل هر موجود، وقتی است که به آن رسیده و در آن استقرار می‌یابد و به همین خاطر از آن به «یوم» نیز تعبیر شده است:«قُل لَّكُم مِّیعَادُ یَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ»³ در جای دیگر می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی خَلَقَكُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ»⁴و خبر می‌دهد که «اجل مسمی» نزد اوست.

« مَا عِندَكُمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ»⁵ خبر می‌دهد که آنچه نزد اوست، پایان نمی‌یابد، تغییر و تبدیل نمی‌پذیرد، در معرض فساد واقع نمی‌شود و زمان، و وقوع حوادث آن را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. پس «اجل مسمی»، ظرفی است محفوظ و ثابت که مظروف آن هیچ تغییر و تأثّر و پایانی ندارد.

"إنّما مثَلُ الحیوةِ الدّنیا كماءٍ أنزلناه من السّماءِ فاختَلطَ به نباتُ الأرضِ ممّا یأكلُ النّاسُ و الأنعامُ حتّی إذا أخذتِ الأرضُ زُخرفَها و ازّینّت و ظنّ أهلُها أنّهم قادرون علیها أتیها أمرُنا لیلا ً أو نهاراً فجعلناها حصیداً كأَنْ لم تَغنِ بالأمسِ كذلك نُفَصِّلُ الآیاتِ لقومٍ یتفكّرون"؛

همانا مَثَل زندگی دنیا مانند آبی است كه از آسمان‌ها فرو فرستادیم، تا با آن انواع مختلف گیاهِ زمین ،از آنچه آدمیان و حیوانات تغذیه كنند بروید. تا آن گاه كه زمین از خرّمی و سبزی به خود زیور بسته و آرایش كرده و اهل آن خود را بر آن قادر و متصرّف پندارند كه ناگهان فرمان ما به شب یا روز در رسد و آن همه زیور زمین را درو كند وچنان خشك شود كه گویی دیروز در آن سرزمین نبوده است. این گونه خدا آیاتش رابه روشنی، برای اهل فكرت بیان می‌كند.⁶

خداوند در آیه دیگر بسان تمثیل مزبور می‌فرماید: "وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا كَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیمًا تَذْرُوهُ الرِّیَاحُ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ مُّقْتَدِرًا"⁷ ؛ ای پیامبر برای آنها، زندگانی دنیا را این‌گونه مَثَل زن، كه ما آبی از آسمان نازل كردیم و با آن آب درختان و نباتات گوناگون زمین درهم پیچیده و خرّم بروید. سپس صبحگاهی همه درهم شكسته و خشك شود و به دست بادها زیر و زبر گردد و خدا بر همه چیز در جهان اقتدار كامل دارد.⁸

خداوند خبر می‌دهد؛ زینت زمین مهلتی دارد، و با امری از جانب او، تحقق می‌یابد و به پایان می‌رسد. حیات دنیا نیز این گونه است. پس امری الهی، وجود دارد که اجل دنیا به توسط آن، فرا می‌رسد.

«مَن كَانَ یَرْجُو لِقَاء اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ»⁹از این حقیقت به رجوع إلی الله، مصیر الی الله و لقاء الله تعبیر شده است. این رجوع،همان خروج از دنیا، و ورود به عالم آخرت است. این همان «موت» است که خداوند تعالی آن را توصیف کرده ،نه آنچه که در ظاهر به چشم می‌آید، یعنی بطلان حس و حرکت و از بین رفتن حیات و خلاصه، فانی شدن و نیست شدن. «وَجَاءتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِكَ مَا كُنتَ مِنْهُ تَحِیدُ»¹⁰خداوند مرگ را با صفت «حقّ» توصیف کرده است پس مرگ بطلان و عدم و نیست شدن نیست. و «َالْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ إِلَى رَبِّكَ یَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ»¹¹ روز مرگ روز رجوع إلی الله و سوق یافتن به سوی اوست.¹²