رای روشن ز بزرگان كهنسال طلب
شاید نیاز به بازگو كردن نباشد كه سالمندی و كهنسالی در فرهنگ و باورهای ما از چه پایه احترام و تكریم برخوردار بوده است . این مطلب را نه تنها می توان در فرهنگ عامه و روزمره كه در فرهنگ مكتوب نیز یافت ، و این متاسفانه درجهت عكس باورهای كنونی است كه در جامعه و در افكار عمومی با آن مواجه می شویم . این همه شاید به دلیل فشارها و سختی های زندگی در سالیان اخیر باشد كه عرصه را نه تنها بر جوانان و میانسالان كه حتی بر پیران نیز تنگ كرده است . ولی با این حال نمی توان منكر كوله بار تجربه و آموخته های سالمندان شد كه در مدرسه زندگی آموخته اند ، مدرسه ای كه انسان یك بار بدان گام می نهد ، و تنها وقتی آن را به درستی می شناسد كه دیگر در شرف ترك آن مدرسه است. بدین سبب در آموزه های ما بر آموختن از پیران و جهاندیدگان تاكید فراوان شده است . در این نوشتار سعی برآن است كه سالمندی را با ویژگی های آن ، آسیب ها و نیازهای آن بررسی كنیم چرا كه خواهی نخواهی هر یك از ما سالمندی در خانواده خود داریم و برای برقراری ارتباط سالم با وی به اطلاعاتی نیازمندیم.
سالمند به فردی اطلاق می شود كه سن وی از 60 سال گذشته باشد ، این فرد یا در آغاز دوره بازنشستگی است و یا سالهای پایانی اشتغال را سپری می كند . آمار موجود در باره جمعیت سالمندان كشور تا حدودی مغشوش است ، مدیركل دفتر سالمندان سازمان بهزیستی كشور ، جمعیت سالمندان كشور را قریب به چهار میلیون نفر و یا معادل 4.5 تا 5 % جمعیت كشور اعلام می كند. این در حالی است كه معاون سلامت وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكى جمعیت سالمندان كشور را معادل 6.7 % جمعیت كشور می داند. این در حالی است كه در سالهای اخیر با افزایش سطح كیفی زندگی ، افزایش بهداشت و دسترسی به درمان بر شمار سالمندان افزوده شده است به طوری كه امید آن می رود طی 15 تا 20 سال آینده شمار سالمندان كشور تا حدود نه میلیون نفر افزایش یابد. افزایش این گروه سنی در كشورمان علاوه بر اینكه نوید دهنده بهبود شرایط زندگی است، توجه مسئولان مربوط به سلامت و امنیت سالمندان را الزامی می نماید. سالمندی گرچه كمال تجربه و عقل و دانش است ، ولی متاسفانه با ضعف قوای جسمانی و كاهش توانایی های بدنی توام است ، بدین لحاظ سالمندان عمدتاً پس از یك زندگی سخت و مشقت بار انبانی از بیماری های را نیز به همراه دارند . علاوه بر این بالا رفتن سن احتمال ابتلا به بیماریهاى مزمن را افزایش مىدهد و سالمندان آسیب پذیرى بیشترى در برابر بیماری هایى مانند بیمارى قلبى عروقى، دیابت ، و آلزایمر دارند.
ویژگی های سالمندی
دوران سالمندی دارای برخی ویژگی های جسمی ، اجتماعی و روانی است :1 – یكی از این ویژگی ها كاهش نسبی قوای جسمی است به طوریكه با بالا رفتن سن ، نیروهای جسمی فرد ، رو به كاهش می گذارد .
2 – ویژگی دیگر بازنشستگی و دور شدن از موقعیتهای شغلی گذشته است كه كاهش مسولیت های مرتبط با شغل و در نتیجه كاهش ارتباطات اجتماعی فرد را به همراه دارد .
3 – از دیگر ویژگی ها تنهایی یا احساس تنهایی است . به خصوص در مواردی كه شخص شاهد از دست دادن یكی از دوستان ، بستگان و هم سن و سالان و افراد هم دوره خویش است ، لذا هر روز بیش از پیش دچار احساس تنهایی می شود .
دو گروه پایانی ویژگی های فوق به میزان پذیرش شرایط دوره سالمندی از سوی فرد سالمند بستگی تام دارد ، این پذیرش در بین افراد مختلف و با فرهنگ های گوناگون متفاوت است ، برخی به مرور از مشاركت در زندگی اجتماعی كناره می گیرند و در مقابل ، جامعه نیز آنها را به كناری می نهد ، كه این خود احساس بیهودگی و افسردگی را در فرد سالمند تعمیق می كند . ولی برخی دیگر از سالمندان با نقش های جدیدی كه مطابق با وضعیت آنهاست این دوره را به دوره ای نسبتا فعال و رضایت بخش بدل می سازند .
در هر حال علاوه بر خصوصیات فردی ، شرایط اجتماعی و به ویژه شرایط خانوادگی شخص سالمند هم بسیار مهم می باشد . شرایط مناسب خانواده و جامعه می تواند شخص را به سوی پذیرش وضعیت جدید سوق دهد و شرایط نامناسب خانواده و جامعه می تواند او را منزوی و تنها كند . به علاوه میزان سلامت جسمی شخص سالمند در این مرحله از زندگی ، عاملی مهم در وضعیت زندگی اجتماعی اوست ، چرا كه برای هر نوع مشاركت اجتماعی در مورد سالمندان ، ابتدا میزان سلامت آنها مطرح می باشد . برخورداری از سلامت جسمانی می تواند به بهبود روابط اجتماعی و مقابله با هجوم افسردگی كمك نماید . ولی متاسفانه افزایش سن و فرا رسیدن پیری ، بستر بروز بسیاری بیماری های جسمی و روحی را برای سالمندان مهیا می سازد كه عبارتند از :
پوكی استخوان :
از جمله بیماری شایع در سالمندان است كه خطر شكستگی ستون فقرات و سایر شكستگی های متعاقب را افزایش می دهد . در كهولت درمان شكستگی و جوش خوردن بین استخوان های شكسته به كندی صورت می گیرد .تصلب شرائین : با گذشت عمر رسوب های ناشی از مصرف چربی ، نمك و قند در عروق باعث تصلب شرائین می گردد كه در سالمندان بسیار شایع می باشد .الزایمر یا اضمحلال مغزی:
این بیماری فقط در افراد مسن شایع است . مطالعه ، تحرك بدنی و وضعیت مناسب روحی باعث كاهش ابتلا و یا به تاخیر افتادن در ابتلا به این بیماری می گردد .پاركینسون :این عارضه با لرزش اندامهای حركتی ( دست و پا و گردن ) همراه است ، كه به علت اضمحلال اعصاب مربوط به این اعضاء روی می دهد كه علت عمده آن گذشت عمر و كهولت است .كاهش قدرت بدنی و عمل عضلات :
با افزایش سن از تعداد رشته های عضلانی ، قدرت و سرعت انقباضی سلول های عضلانی كاسته می شود . نرمی و انعطاف بافت ها نیز كاهش می یابد. فعالیت های جسمی مناسب و آموزش های اصولی می تواند منجر به بهبودی قدرت و سرعت عضلات شوند و بر كارآیی فرد سالمند ، بیافزاید . مع هذا به علت پایین بودن توان ذخیره بدن برنامه های فعال سازی سالمندان باید دقیق و حساب شده باشند .سوء تغذیه :با افزایش سن ، ترشح معده كمتر می شود و پوشش دستگاه گوارشی تحلیل می رود و قدرت جذب مواد غذایی تا حدی كاهش پیدا می كند . یبوست با افزایش سن شیوع بیشتری می یابد . انزوا و افسردگی با كاهش اشتها خطر كمبود مواد غذایی در سالمندان را افزایش می دهد .افزایش فعالیت های جسمی بخصوص پیاده روی ، علاوه بر كند كردن روند بیماری ها ، در روحیه سالمندان نیز بسیار موثر خواهد بود و مصرف مواد غذایی شامل كلسیم و ویتامین ها ، باعث افزایش سلامتی سالمندان می شود.
احساسات سالمندان
احساسات غم و اندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافیان كه عمری برای رفاه آنان تلاش كرده اند؛احساس تنهایی به علت طرد شدن ؛
احساس یاس و نا امیدی؛
احساس اضطراب و نگرانی؛
احساس هرز رفتن و بیهوده بودن ؛
احساس سر بار بودن، جدی ترین خطرهایی است كه فرد سالمند را تهدید می كند و رتباط مستقیم با در انزوا قرار گرفتن او از سوی اطرافیان دارد . زن یا مردی كه خود را زمانی صاحب قدرت و نفوذ می دانست به یكباره خود را تنها و بدون قدرت می یابد و این ناراحتی گاهی به حوادثی نامناسب می انجامد و موجب ناراحتی روانی سالمند می گردد. تنهایی یا احساس تنهایی اثرات بسیاری عمیقی بر فرد بر جای می نهد و حتی بر میزان خوردن غذا ، بر متابولیسم و تغییرات بیولوژیكی نیز موثر است . سالمندان فاقد منابع مجدد دوستی هستند ، زیرا اكثر آنها كار نمی كنند و موقعیت ایجاد روابط دوستانه در فضای كار را ندارند و دوستان هم سن و سالشان را نیز به نوعی از دست داده اند . این مساله تنهایی آنها را افزایش می دهد . این احساسات مایوس كننده ، میزان مصرف داروهای آرام بخش و مسكن را در سالمندان افزایش می دهد . تنهایی موجب می گردد فرد سالمند به تدریج دچار مشكلات روانی شود ، لذا درك احساسات و انتظارات سالمندان از اطرافیان و تصحیح ارتباط افراد خانواده با آنها در فرایند بهداشت روانی آنها بسیار مهم است . سالمندان به اندازه ای كه دیگران به آنها به عنوان پیر و از كار افتاده نگاه می كنند ، خود را ضعیف و نا توان احساس نمی كنند . به طوری كه در یك خانواده گرم و مهربان ، اغلب سالمندان بسیار راحت ، آرام ، مقاوم و با نشاط روزگار می گذرانند و حتی حوصله نگهداری نوه ها را با همه شیطنت هایشان دارند .
سالمندان به دلیل بازنشستگی و دوری از فرزندان نیاز به ارتباط و توجه عاطفی بیشتری را در خود احساس می كنند كه این نیاز باید مورد توجه قرار گرفته و پاسخ داده شود . برنامه ریزی صحیح و استفاده از وجود سالمندان و تجربیات آنها هم تنهایی آنان را بر طرف می كند و احساس هرز و پوچ بودن را در آنها از بین می برد و هم منبعی مفید و ارزشمند از معلومات و تجربیات را در اختیار جوانان نسل بعد قرار می دهد .
سالمندان نیازهای گستردهای ندارند تنها امیدوراند، فرزندان و بستگان كه سالمند زندگی خویش را به پای رفاه ، شادی و سلامت آنان گذاشته است ، قدردان زحمات و رنج های وی باشند . سالمندان نیازمند محبت و احترامند . دوستار آنند كه از سوی فرزندان و نوه های خود مورد مشورت قرار گیرند و رای و نظر آنان به عنوان فرد با تجربه خانواده محترم داشته شود . برآوردن این نیازها از سوی فرزندان و نوادگان نه تنها هزینه ای در بر ندارد بلكه احساس فزاینده ای از نیكی را درون فرد ایجاد می كند ، به یاد داشته باشیم كه سالمندان و كهنسالان ، پدر بزرگها و مادر بزرگ ها ریشه های ما هستند ، ما از چشمه آنها جوشیده و از مهر بی پایان آنها نوشیده ایم . و اینك گاه آن است كه این چشمه های بی پایان مهر را حمایت كنیم و بر زندگی سراسر تجربه آنان سر تعظیم فرود آوریم .
منابع :
سایت خبرگزاری ایرناكانون سالمندانhttp://www.salmand.persianblog.com
