راز رکوع و سجود

تأویل رکوع و سجود آن است که نمازگزاری که با پروردگار خویش مناجات می کند، هنگام رکوع گرچه پشت و گردن خویش را به جلو می کشد و سپس برای فرمان بردن از خداوند می ایستد و خویش را استوار می کند، ولی همه اینها نسبت به دشمن خدا و دشمن امر و نهی اوست، که همان شیطان فریبکار، نفس امّاره و دنیای سرتاپا فریب باشد. اما نسبت به خداوند هر قیامی نزد او قعود و هر اعتدال و استقامتی نزد او خمیدگی و هر گردن کشیدنی نزد او شکستگی است؛ زیرا هر زنده ای نسبت به او مرده، و هر دانایی نسبت به او نادان، و هر توانایی نسبت به او ناتوان است، چون هرچیزی نسبت به وجه اللهِ باقی، نابود و فانی شدنی است.

بر این پایه، نمازگزاری که با خدا مناجات می کند، باید خم شود و رکوع کند یا سجده بجای آورد تا هر آنچه راز نهان در مرحلهء تنزّل است به شکل رکوع و سجود نمودار شود، چنان که خم کردن پشت و کشیدن گردن به علامت آماده بودن برای جانبازی گرچه عنوان رکوع یا سجود بر خداوند متعال را همچنان داراست، لیکن نسبت به دشمنان دین خدا قیام و استواری است. همانگونه قیام نیز گرچه برای دفاع از کیان دین است، چنان که امیر موّحدان، علی(ع) دربارهء خداوند فرمود: "غنی کلّ فقیرٍ، و عزّ کلّ ذلیلٍ، و قوّة کلّ ضعیفٍ" زیرا هر چیزی نزد خداوند خاکسار و ساجد است، و هیچ چیز سود و زیان چیز دیگر را دارا نیست.

از این رو نباید امر بر هیچ کس اشتباه شود و خود را نیرومند ببیند، بلکه بر انسان است که نخست خردمند باشد، سپس همهء دستگاه های ادراکی و تحریکی خویش را که از پیروان و همراهان خرد هستند، به پیروی از خرد و تعقّل وادار کند، و این گونه بیندیشد که با نیرو و توان خداوند است که می ایستد و می نشیند و قیام می کند و خم می شود و دفاع می کند و حمله ور می شود، و بر همین منوال است سایر اوصافی که برخی از آنها نسبت به خداوند سنجیده می شود و برخی نسبت به دفاع از حرمت های دین او.

رکوع و نیز سجود از ارکان اساسی و اصلی نماز به شمار می آید و نمادی از فروتنی و تسلیم در آستانه و ساحت ربوبی محسوب می شود، از این رو در آیاتی چند از قرآن، گاه بنده به نماز و به برپاداری آن مأمورد است، و گاهی او را به برپاداری رکوع و سجود دستور داده اند.

مانند: "یا ایّها الذّین آمنو ارکعوا و اسجدوا و اعبدوا ربّکم و افعلوا الخیر لعلّکم تُفلِحون"