عاقبت غم انگیز ستارگان کم جرم

باروری فضای میان ستاره ای (1)

تکامل یک ستاره در درجه ی اول بستگی به جرم آن ستاره دارد، همانطور که در بخشهای قبلی دیدیم، جرم یک ستاره، هم مقدار سوخت مورد نیاز ستاره را تعیین می کند و هم بیشترین دمای مرکزی را برای ایجاد واکنشهای مختلف همجوشی هسته ای، فراهم می آورد. ستارگان در دوره ی حیات خود به آهستگی جرم خود را به درون فضا از دست می دهند. مثلاً خورشید پروتونها و فوتونهایی را با سرعت زیاد به سوی فضا پخش می کند که به آن «باد خورشیدی» گفته می شود. این باد از ذره های پرانرژی ساخته شده است و پدیده ی شفق قطبی را در روی قطب شمال و جنوب زمین ایجاد می نماید.

آیا می دانید که دم دنباله دارها همیشه بدون توجه به جهتی که دنباله دار در حال حرکت است، در جهت خلاف موقعیت خورشید قرار گرفته اند؟ این پدیده به این علت است که مواد خارج شده از دنباله دار توسط ذرات پرانرژی باد خورشیدی به سمت بیرون منظومه ی شمسی هل داده می شوند، درست مثل اینکه دودی که از یک شمع خارج می شود را فوت کنیم.

زمانی که یک ستاره پیر می شود، بزرگتر، سردتر و قرمزتر می شود و ناگهان مقدار انرژی خروجی اش زیادتر می گردد. بعد از اینکه مرحله ی همجوشی هیدروژنی را به پایان برد به شکل یک غول سرخ در می آید. اگر جرمش کمتر از حدود 8 برابر جرم خورشید باشد، به مانند یک ابرنواختر منفجر نمی شود، بلکه شروع می کند باد قوی تری را از خود به بیرون بپراکند، بادی که حدود 1 میلیون بار قوی تر از قبل است. بعد از چند میلیون سال، بعضی غول های سرخ می توانند بدین شیوه کسری از جرم ذاتی خود را از دست بدهند و به آهستگی لایه های سطحی خود را به سوی فضا پف دهند و هسته ی خود را منقبض تر کنند. این گازی که سطح ستاره را ترک می کند، به درون فضای سرد سفر می کند و به ذرات میان ستاره ای میکروسکپی تبدیل می شود که از کربن و سیلیکات تشکیل شده است.

این تصویری است از جلوه گری های آسمان شمالی آلاسکا در 28 اکتبر 2001. چنین پدیده ای زمانی رخ می دهد که یک طوقان خورشیدی به زمین برسد و آسمان را رنگ آمیزی نماید. این پدیده ی زیبا با نام شفق قطبی وقتی تولید می شود که ذرات پرانرژی باد خورشیدی با جو برخورد کرده اتم های اکسیژن را یونیزه می کنند و این رنگهای گوناگون را خلق می کنند.

یک هزار سال پیش از این، یک جفت از ستارگان به فاصله ی 2100 سال نوری در صورت فلکی مارگیر (حوا)، بسیار بسیار به هم نزدیک شدند و به آرامی در هم گسیختند. در نتیجه دو جت پر سرعت از گاز ستاره ای در جهات متضاد هم از سطح یکی از ستاره ها به علت گرانش ستاره ی دوم به بیرون جهید و این نمایش کیهانی شگف انگیز حاصل شد، با نام سحابی M2-9. در این تصویر که توسط تلسکوپ فضایی هابل در 1997 فراهم شده است، رنگهایی دیده می شود که حاصل از گسیل نور از اتمهای مختلف می باشد.

در مقاله ی بعدی با مرحله ی نهایی زندگی یک ستاره ی کم جرم آشنا می شوید.

ترجمه:

ا.م.گمینی

منبع:

D.R.Altschuler, Children of the stars, 2002, p 41-45