غنا و توانگری

برای غنا مراتب بی نهایت است و چنین نیست که هر غنا و ثروتی مذموم باشد بلکه از غنا اقسامی چند است که بعضی از آنها مذموم است؛  و آن اقسام از قرار زیر می باشد:

اول آنکه صاحب مال سعی بی نهایت کند در تحصیل مال و هرگاه از دست او رفت محزون گردد.

دوم آنکه بدون تعب روزی آن شده و به آن خوشحال و از تمام شده آن محزون و غمناک می گردد.

سوم آنکه نه زحمتی در آن کشیده و نه از بودنش شاد و نه از تمام شدنش غمناک می گردد.

و نیز شخص غنی یا همه یا بعض مال او حرام است یا حلال.

و نیز در دادن حقوق یا تقصیر می کند یا نه.

و این اقسام که مذکور شد بعضی از آنها رذیله و مذموم است، و بعضی دیگر چنین نیست بلکه غالب آن است که صاحبان مال از خط و آفات آن سالم نمی باشند و لهذا حق تعالی فرموده: "انَّ الاِنسانَ لَیَطغی اَن رَاهُ استَغنی"

و مروی است که: هیچ روزی نیست مگر آنکه ملکی از زیر عرش ندا می کند: ای فرزند آدم! چیز کمی که تو را کفایت کند بهتر است از چیزی که تو را سرکش و طاعی کند.

منه بر جهان دل که بیگانه ای است

چو مطرب که هرروز در خانه ای است

نه لایق بود عـــیش با دلــــــــــــبری

که هر بامدادش بود شـــــــــــــــوهری

و ضدّ غنا، فقر است؛ و آن عبارت است از نبودن آنچه محتاجٌ الیه انسان است.

پس اگر ضروریات باشد، صاحب آن را مضطر گویند.

و اگر قدر ضروری باشد و صاحبش به آن خوشحال است و زائد بر آن را دوست ندارد، آن شخص را زاهد گویند.

و اگر زائد را دوست تر دارد و لیکن طلب آن نمی کند، او را قانع گویند.

و اگر رغبت زیاد دارد و نهایت تعب در طلب آن می کشد، یا اگر دست از طلب کشید به جهت عجز بوده، آن را حریص گویند.

و اگر مال دنیا وجود و عدمش در نزد او مساوی است و به غناء و فقر هر دو راضی است او را مستغنی گویند و مرتبهء این شخص از زاهد بالاتر است.

و این اقسام که از برای فقر ذکر شد بعضی ممدوح و بعضی مذموم است، چنانچه مخفی نیست و بالجمله اگر چه همچنان که دانستی اقسام فقر مختلف است ولکن صفت فقر فی نفسه نسبت به غنا افضل است و اخبار در ستایش آن بسیار است؛ و روایت شده که: زینت فقر از برای مؤمن بیشتر است از لجام بر سر اسب؛ تشبیه فقر به لجام سر اسب از آن جهت است که همچنان که لجام، اسب را از طغیان و ورطه های هلاک نگاه می دارد، فقر نیز مؤمن را از فسادها نگاه می دارد، چه در سابق به شرح رفت که غنا آفات و خطرهای بسیار دارد و فقیر قهراً از آن آفات و خطرها راحت است.

و نیز مروی است: همه مردم مشتاق بهشتند و بهشت مشتاق فقرا است.

و همه مردم در قیامت از تقصیر خود عذر خواهند و حق تعالی از فقرا عذر خواهی فرماید.

دولــــــــــــــــــت فقر خدایا به من ارزانی دار

کاین کرامت سبب حشمت و تمکین من است

پس هان ای فقیر مسکین! قدر این صفت را بدان و محزون نباش که دو روزهء فانی به هر نوع که باشد خواهد گذشت و تا چشم برهم زنی وقت کوچ است، فقیر و غنی یکسان است