نیش سفره ماهی

شاید خبر آن رام کننده تمساح استرالیایی را که سرانجام با نیش سفره ماهی در قفسه سینه از پای در آمد، در رسانه ها شنیده باشید. این اتفاق در ماه فوریه 2007 رخ داد و معلوم کرد که خطرناک تر از تمساح ها، سفره ماهی ها هستند!

در مطبوعات علمی داخل کشور، گزارشی از آقای دکتر «مهدی سدهی‌زاده » متخصص بیماری های پوست خواندم که در آن یک مرد آبزی دان باز (علاقه‌مند به آکواریوم) از ناحیه دست دچار گزش سفره ماهی شده بود.

این گزارش مصور، دست تاول زده مرد 36 ساله‌ای را نشان داد که دچار تورم دردناک شده است.

لیدوکائین در محل زخم تزریق می شود و ذرات و قطعات کوچک به جا مانده از خارهای سفره ماهی خارج می شود. زخم، مورد بررسی پرتونگاری از نظر بقایای جسم خارجی قرار می‌گیرد و انجام الکترو کاردیوگرافی و کنترل فشار خون و نبض نمودار آن است که پزشک معالج نسبت به این زخم‌ها شناخت کافی و وافی داشته است. بیمار دوره‌ای از داروهای «سفالوسپورین» و «ماکرولید» دریافت می کند و زخم سرانجام بدون تمهیدات جراحی بهبود می یابد و بیمار تا پنج ماه تحت نظر و پی‌گیری قرار می‌گیرد.

بعضی از افراد بر حسب علاقه و دلمشغولی (Hobby)، مارهای سمی را نگهداری می کنند و پرورش می دهند برای آنکه آنها را زیبا و خوش خط و خال می یابند!

بعضی ها رطیل شکار می کنند برای آنکه جالب و بی نظیرند. بعضی ها سفره ماهی در آکواریوم می پرورند. تمام حیواناتی از این دست، در جای خود بسیار خطرناک‌اند.

در کلمبیا آمار منابع بهداشت حکایت از آن دارند که سالانه بیش از دو هزار مورد حادثه از جانب سفره ماهی های آب شیرین روی می دهد. طی دوره‌ای متجاوز از پنج سال در یک بیمارستان کوچک محلی هشت مورد مرگ حادث شده است. 23 مورد قطع اندام تحتانی گزارش شده است و 114 مورد از سانحه دیدگان از کار کردن باز ماندند دامپزشکان نسبت به این واقعیت‌های تکان دهنده هشدار داده‌اند.

سفره ماهی، ماهی آکواریومی بی همانندی است. سفره ماهی هم با زندگی در آب شور خو می گیرد و هم آب شیرین، و در آبزی دان بزرگ شکوهمندانه به جلوه گری می پردازد.

تمام بدن یک دست و یک پارچه از غضروف ساخته شده است. متجاوز از 150نوع آن شناسائی شده اند که غالبا در آب اقیانوس ها به سر می برند و از صدف‌ها و نرم‌تنان تغذیه می کنند.

دندان های آنها همچون تله روی هم می افتد، و دارای آرواره های بسیار قوی اند ولی تهدیدات مرگبار آنها که متوجه انسان می شود نه از این آرواره های قوی، بلکه از ناحیه دم است. دم ماهی دارای نیش زهرآگینی است که در بدن قربانی فرو می رود و او را از پای در می آورد.

سفره ماهی ها اندازه های متغیری دارند و پهنای آنها از 25 و 30 سانتی متر تا 8/1 متر می‌ رسد و اغلب آنها حداقل 90 سانتی متر طول دارند. دم آنها معمولا دوبرابر طول بدنشان است. علاقه مندان به آبزی‌دان ها در آمریکای شمالی سفره ماهی های آب شیرین را پرورش می دهند.

گزارش هایی از بروز زخم در علاقه مندان به آبزی دان ها وجود دارد که فقط بخشی از همه آنچه است که اتفاق می افتد با این وجود در این گونه افراد زخم هایی جدی پدیدار می شود.

زهر سفره ماهی در دم آن استقرار یافته است. ستون فقرات در ناحیه دمی و ریش دار و از غلاف جلدی مستور شده و به غدد زهر مربوط می شود. نیش به ساختمان داخلی ستون فقرات و منطقه ریش‌دار اطلاق می شود و وسیله دفاعی این حیوان محسوب می شود.

اگر انسان با پای برهنه بر پشت آنها قدم بزند، بهترین شرایط برای فرو کردن دم در بدن حاصل می‌شود و اگر فردی بخواهد سربه سر این حیوان بگذارد و او را بترساند یا شکار کند، به سرعت دم خود را همچون تازیانه‌ای به کار می گیرد و در عضو متعرض شخص  فرو می برد.

زخم  سفره ماهی از دو جهت قابل بررسی است:

1- آسیب فیزیکی از کنش نیرومند و نافذ ستون فقرات

2- زهری که زخم را آغشته می کند.

و این دو  اثر، هماهنگ به با هم عمل می‌کنند.

آسیب‌های وارده به اندام تحتانی شناگران و قایقرانان، دست ها و بازوان ماهی گیران و دارندگان آکواریوم را درگیر می کند.

اگر رگ درشتی صدمه ببیند، خونریزی وسیعی رخ می دهد که می تواند حتی کشنده باشد.

در بررسی منابع موردی از پارگی شریان رانی (فمورال) توسط سفره ماهی گزارش شده و قربانی در اثر خونریزی بلافاصله از پای در آمده است.

در 5 درصد زخم ها ستون فقرات سفره ماهی شکسته شده و بر جا می ماند به ویژه آنکه ماهی به قربانی حمله کند.

نفوذ نیش در بخشی از بدن (شکم، کشاله ران، سینه) یک آورژانس جدی پزشکی است. ورود زهر نکروزدهنده به طور مستقیم در حفره بدن و اثرات آن روی قلب و سایر اندام های داخلی، مرگ محتوم را به دنبال دارد.

تمام زهرهای انواع سفره ماهی مشابه یکدیگرند

زهر حاوی سروتونین، 5 نوکلئوتیداز و فسفو دی استراز است. دو آنزیم اخیر مسئول نکروز و تحلیل بافت هستند سرو تونین موجب بروز دردی جانکاه در محل ضایعه است. اگر جلوی این واکنش ها گرفته نشود، پی در پی ادامه پیدا خواهند کرد. نیش زهر سفره ماهی اگر در حد تحریک باشد و درمان پذیرد، حالتی شبیه سلولیت باکتریایی پدید می آورد. هر نیش بدون درد نمود آن خواهد بود که نیش خشک بوده و قربانی خوش‌شانس از خطر جسته در رفته است.

این حالت ممکن است به یک یا چند علت ذیل اتفاق افتاده باشد:

الف- غلاف ممکن است پیش از این پاره شده و مخزن زهر آن تخلیه شده باشد.

ب- غلاف در نفوذ به زخم دچار وقفه شده باشد.

ج- وقفه‌ای در پاره شدن غلاف حاصل شده باشد. بنابراین زهر همچنان در حیوان باقی بماند.

د- ستون فقرات بیش از این شکسته باشد.

ولی در افرادی که طی ترومای فیزیکی زهر را هم دریافت داشته باشند، نکروز یافت و عفونت ثانویه باکتری یایی درمان را با دشواری مواجه می سازد. و ماهی ها و دوره های طولانی آنتی بیوتیک درمانی داخل وریدی ضرورت پیدا می کند.

زخم ساق پا درمان پذیرد و پاها به مدت چند هفته یا شاید چند ماه در وضعیت استراحت قرار گیرد زیرا که نکروز و عفونت باکتری هایی زمانی که قربانی می ایستد و یا قدم می زند تشدید می یابد.

گردآوری: محسن مرادی