رمزی چند ز اسرار

بده نان تا برآیـــد نــــامت ای دوست         چه خوشتردرجهان ازنام نیکوست

زبان ودل یکی کــــن با همه کـــس          چنان کزپیش باشی باش از پــس

مکن جیزی که دیدن را نشایـــــد             اگر گـــویی شنـــیدن را نشایـــد

چو اندرطبع بـــسیاری نـــداری            مزن دم از طـــریق بــرد بــاری

طریق  پارسایی  ورز مــــــــادام            که نیکو نیست فاسق را سرانجام

مکن با هیچکس  تزویر و  دستان           که حیلت نیست کـــار زیـر دستان

درون را پاک دار از کین   مردم            که کین داری نشد آیین مـــــــردم

چو خوانندت برو زینهار می پیج            ورت هم بیم جان باشد مگو هیچ

به جان گر باز مانی اندرین   راه             نبــاشد از فـــتوت جـــــانت آگـاه

دماغ از کبر خالی دار پیــــوست             زشیطانی چه گیری عذر بر دست

تواضع کن تواضع بر خــــــلایق              تکـــبر جــز خدا را نیست لایــق

تکبر خیره گی خود را مرنجان            که افزونی جسم است کاهش جان

سخن نرم و لطیف و تازه میگوی             نه بیرون از حد و اندازه میگوی

مگو رازدلت با هر کسی بـــــــاز             کــه در دنیــا نــیابی محـــرم راز

حســـد را بر فتــــوت ره نبـــا شد            حسـود از راه حــق آگــه نــبا شد

اخی راچون طمع باشد به فرزند              ببرزنهار از وی مهر و پیونــد

اگر گفتی ز روی آنـــرا به جای آر           وگر خود میرود سر بر سر دار

به خود هرگز مرو راه     فتـــوت            به خــــود رفتن کجا باشد مروت

ریاضت کش که مرد نفس   پرور            بود ازگــاو و خـــر بسیــار کمـــتر

مرو ناخوانده تا خواری نــــبینـــی           چورفتی جز جگر خواری نبینی

به چشم شهوت اندر دوست منگـــر          که دشمــن کام گـــردی ای بـــرادر

زکج بینان   فتوت راست     نایـــد           که کج بیــنی فتــوت را نــشایـــــد

به کام خود منه زینهار یک گــــــام          که ایمن نیست دایم مرد خود کام

مـــــروت  کن  تو  با  اهل   زمانه           که تا نامت بمـــا نت جــــاودانــــه

هزاران تربیت گر هست اخی    را           ندارد دوست ز ایشان کس سخی را

مزن لاف ای پسربا دوست و دشمن          که باشد  مـــــرد لافی کمتر از  زن

فتوت   چیست   داد   خلق    دادن            به پـــــای دستـــــگــیر ایســــتاد ن

هرآنکس کو بخودمغرور باشـــــد           به فرهنگ از مـــــروت دورباشـــد

ادب را گوش دارد در همــــه   جای         مکن با بی ادب هرگز مـــحابـــــای

به خدمت میتوان این راه بــــــریدن          بدین چوگان توان  گــــــویی ربودن

به عزت باش تا خواری نبـــینــــی           چو یاری   کـــــردی اغیاری نبینی

مبر نام کسی جز با نیــــــــکویــی            اگر اندر فــــــــتوت نــــام جــــــویی

به عصیان در میفکن خویشــتن را           مجوی آخر بــــلای جـــان و  تن را

هوای نفس خود بشکن خــــــدا  را           مده ره پیش خود صـــــاحب هوا را

چنان کن تربیت پیر و جـــــوان  را          که خجلت بـــر نــــیفتد این و آن را

نصیحت در نهانی بهتر آیـــــــــــد            گره از جـــان و بــند از دل گشـــاید

لباس خود مده  هر نا ســـــــزا  را            به گوش و جان شنو این ماجرا  را

میان تربیت  زان  روی  می   بند            که باشد در کنارت همچـــــو  فرزند

فتوت جوی گــــــــر دارد   قناعت           همه عالم برند از  وی بـــــــضاعت

به طاعت کـــــوش تا دیندار گردی            که بید ین را نزیــــبد لاف مـــــردی

پرستش کــــن خدای مــــهربان را             مطیع امر کن تن را و جــــــــان  را

قــدم اندرطـــــریـــــق نیستی  زن             که هستی برنمی آید ازیــــــن فــــــن

چو سختی پیشت آید کن  صبوری             درآن حالت مکن از صــــــبر دوری

به نعمت در همی کن شکر یــزدان             چو محنت در رسد صبر است درمان

چو مهمان در رسد شیرین زبان شو           به صد التـــاف پیش مــــهمان شــــــو

تکلف ازمیان بـــــــر دار واز  پیش                بیاور آنــــــچه داری  از کم و بــیش

به احسان و کرم دلــــها به دست آر            کزین بهـــــــتر نباشد در جــــهان کار

چو احسان از تو خواهد مرد هوشیار         چو مــــردان راه خود چالاک بــــسپار

فتوت دار چون شمع است  در جمع            از آن سوزد میان جـــــمع چون  شمع

ترا با عشق باید صبر هــــــــــمراه             که تا گردی ازین احـــــــــــوال  آگاه

به گفتار این سخن ها راست نایــــد              ترا گفتار با کــــــــــــــردار بـــــاید

مکن زینهار ازین  معنا فرامـــــوش            همی کن پند من چون حلقه در گوش.

چنانکه یاد کردم،اگر ما آیین فتوت را از نگاه عطار جمع بندی کنیم؛ به این نتیجه میرسیم که بنا به عقید? عطارآیین جوانمردی و فتوت، عبارت است از: راستی و راستکاری، صداقت، اندیشه بد نداشتن، یاری و کمک به دیگران،

رهایی یافتن از هوای نفس، پاکدامنی، وفا به عهد، بخشنده گی بر دوست و دشمن، آنچه که به خود

میخواهی به دیگران باید خواست، نیکی به دیگران، بستن جان و دل در راه کسی که با تو مهربانی دارد، زبان را از گفتار بد باز داشتن، خویشتن را کمتر از مور دانستن،مراد نامرادان را برآوردن،گفتار را با کردار

 برابر داشتن،خشم خود را فرو خوردن،بی آزاربودن،دوری از خویشتن بینی،بردباری،نان دادن، دل را با زبان یکی داشتن، بستن چشم و گوش از چیزهای نادیدنی و نا شنیدنی،پارسایی داشتن،دوری کردن از مکر و تزویر،دوری از کین جویی و خودخواهی، تواضع داشتن،نرم گویی، راز دل به هرکس نگفتن، دوری از حسد ورشک ورزی، دوری از طمع، کوشش و عمل درکار، ریاضت کشیدن،دوری از شهوت و کج بینی و کج اندیشی، خود کام نبودن،مردمداری و مروت داشتن، سخی طبع بودن، مدارا کردن،دوری از لاف و اضافه گویی،داد خواهی کردن،مغرور نشدن، با ادب بودن، بد گویی نکردن،دوری از گناه و عصیان،هوا ی نفس را شکستن،قناعت داشتن،دینداری و خدا جویی، صبر و حوصله داشتن، شکر یزدان را به جای آوردن،مهمان نوازی،احسان و کرم داشتن، در عشق صبر داشتن، و مانند اینها که همه آدمی را به کار آید و میتوان آنها را سر مشق زنده گی خویش قرار داد .

نویسنده : دکتر غلام حیدر یقین