تبیان، دستیار زندگی
با مسلمان شدن بسیارى از اهل ذمه، درآمد حكومت از این منبع رو به كاهش نهاد اما معاویه براى جبران این نقیصه، در دوران حكومت ‏خود دستور داد تا ایرانیان مقیم عراق، طبق رسوم پیش از اسلام، هر سال در اول بهار و اول پاییز كه به برگزارى مراسم دو عید نوروز و مهرگان
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مردم شناسی كوفه(6)

منابع مالی حكومت كوفه

پول

میزان جمعیت كوفیان در واقعه عاشورا

تقسیم بندی شیعیان كوفه

علل بی وفایی مردم كوفه

علل نامه‏نگارى كوفیان به امام حسین‏ علیه ‏السلام

نظام اداری جامعه كوفه

در این بخش نظام اقتصادی حاكم بر كوفه مورد برسی قرار می‌گیرد كه بر دو بخش منابع مالى حكومت كوفه و منابع مالى مردم تقسیم می‌شود:

منابع مالى حكومت كوفه

منابع مالى حكومت كوفه در زمان واقعه عاشورا یعنی سال 60 هجری از قرار زیر بود:

الف: خراج

حكم اولیه سرزمین‌هایى كه به وسیله جنگ گشوده مى‏شد آن بود كه میان مقاتلین و جنگجویان سپاه اسلام تقسیم گردد، اما عمر به جهت‏ حفظ این سرمایه براى آیندگان و نیز حفظ روحیه جنگ در میان مقاتلین با مشورت با صحابه و از جمله حضرت على(‏علیه‏السلام) دست ‏به تقسیم این سرزمین‌ها نزد بلكه تصمیم گرفت كه آنها در دست اهالى باقى بماند و در عوض هر سال مقدارى به عنوان خراج پرداخت نمایند و خراج هر شهر مفتوح به سوى شهر فاتح حمل گردد(1) و بدین‏ترتیب هر ساله خراج شهرهایى مانند آذربایجان، گرگان، كابل، سیستان، انبار و ... كه به دست كوفیان فتح شده بود به سوى كوفه حمل مى‏شد و به محل مخصوص كه نام بیت‏المال كوفه را به خود گرفته بود، منتقل مى‏گردید و حاكم كوفه پس از تامین مایحتاج شهر و مردم و پرداخت عطاء، مازاد آن را به سوى حكومت مركزى مى‏فرستاد.(2)

حضرت على‏(علیه‏السلام) پس از رسیدن به حكومت، تصمیم عمر را تایید نمود و نظام خراج و عدم تقسیم سرزمین‌هاى فتح شده را تثبیت كرد.

این نكته قابل تذكر است كه عمده درآمد حكومت از این منبع مالى بود.

ب: جزیه

جزیه مالى بود كه افراد غیرمسلمان شهرهاى اسلامى شامل مجوسیان، یهودیان و مسیحیان، سالانه و به صورت سرانه به حكومت پرداخت مى‏كردند كه در آن زمان معمولا ثروتمندان 48 درهم، متوسطین 24 درهم و طبقه پایین‏تر 12 درهم در سال ملزم به پرداخت ‏بودند. (3)

جزیه مالى بود كه افراد غیرمسلمان شهرهاى اسلامى شامل مجوسیان، یهودیان و مسیحیان، سالانه و به صورت سرانه به حكومت پرداخت مى‏كردند كه در آن زمان معمولا ثروتمندان 48 درهم، متوسطین 24 درهم و طبقه پایین‏تر 12 درهم در سال ملزم به پرداخت ‏بودند.

با مسلمان شدن بسیارى از اهل ذمه، درآمد حكومت از این منبع رو به كاهش نهاد اما معاویه براى جبران این نقیصه، در دوران حكومت ‏خود دستور داد تا ایرانیان مقیم عراق، طبق رسوم پیش از اسلام، هر سال در اول بهار و اول پاییز كه به برگزارى مراسم دو عید نوروز و مهرگان مى‏پردازند، هدایایى به حكومت تحویل نمایند. و از این راه هر سال 10 میلیون درهم به بیت‏المال عراق سرازیر مى‏شد.(4)

ج: غنایم

فتوحات در داخل ایران و كشورهاى همجوار در دوران مورد بحث، هنوز ادامه داشت و بدین‏ترتیب خمس غنایم هم به بیت‏المال منتقل مى‏شد، علاوه بر این كه اموال مخصوص پادشاهان و امراى دشمن كه به «صوافى‏» مشهور بود، همگى، به خزینه حكومت واریز مى‏شد كه درآمد دولت از صوافى عراق در دوران معاویه در سال تا 50 میلیون درهم رسیده است. (5)

د: گمركات

گرفتن گمرك و عوارض از تاجرانی كه جنس به داخل كوفه مى‏آوردند از زمان حكومت عمر شروع شد؛ بدین‏ترتیب كه از كفار غیرذمى و از كفار ذمى و از مسلمانان یك‏ دهم مال‏التجاره را به عنوان مالیات و گمرك مى‏گرفتند كه به این مالیات اصطلاحا «مكوس‏» گفته مى‏شد.(6)

تا اینجا چنین به دست مى‏آید كه حكومت كوفه از نظر مالى بسیار قوى بود، به خصوص هنگامى كه فرماندارى كوفه و بصره هر دو به وسیله یك فرد اداره مى‏شد، این قوت دو چندان مى‏گردید، زیرا والى در این هنگام با در اختیار گرفتن بیت‏المال، قدرت اجراى هرگونه شیوه‏اى را داشت؛ چنانكه در زمان زیاد و پسرش عبیدالله چنین اتفاقى افتاد به گونه‏اى كه درآمد عراق از خراج در زمان عبیدالله را رقمى حدود 135 میلیون درهم نوشته‏اند(7) و عبیدالله توانست‏ با زیاد كردن عطاء و دادن رشوه به رؤسا و بزرگان كوفه آنها را به جنگ با امام حسین‏(علیه‏السلام) ترغیب و تشویق نماید.

عطاء مقدار پرداخت نقدى بود كه از سوى حكومت كوفه، یكجا یا طى چند مرتبه، سالانه به مردم مقاتل این شهر پرداخت مى‏شد، چنانكه «رزق‏» كمك‌هاى جنسى مانند خرما، گندم، جو، روغن و ... بود كه هر ماه به صورت بلاعوض به آنان تحویل مى‏شد.

چنانكه یكى از اهل كوفه به نام «مجمع بن عبدالله عائدى‏» هنگامى كه در كربلا به امام حسین(علیه السلام) پیوست چنین جواب داد:

«اما اشراف الناس فقد عظمت رشوتهم و ملئت غرائرهم یستمال و دهم و یستخلص به نصیحتهم فهم الب واحد علیك‏»(8) ؛ به اشراف و بزرگان كوفه، رشوه‏هاى كلانى پرداخت ‏شده است و حكومت جوال‌هاى آنان را پر نموده تا محبت آنان را به خود جلب نماید، پس آنها یكپارچه علیه تو جنگ مى‏نمایند.

پی‌نوشت‌ها:

1- تنظیمات الجیش العربى الاسلامى، ص86 به بعد.

2- الحیاة الاجتماعیة و الاقتصادیة فى الكوفة، ص 219.

3- همان.

4- همان، ص 222.

5- همان.

6- همان، ص 220.

7- اجتهادى، ابوالقاسم، بررسى وضع مالى و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان دوران اموى، ص‏137.

8- تاریخ طبرى، ج4، ص306.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.