نگاهی به موسیقی سریال امیر کبیر

بیستم دی ماه مصادف است با سالروز شهادت امیرکبیر و به همین مناسبت برآن شدم تا نگاهی به موسیقی این سریال و هنرمندان و قطعات اجرا شده در آن داشته باشم.

موسیقی سریال مزبور از ساخته های زیبای کامبیز روشن روان است که برای ارکستر سمفونیک و سازهای ایرانی تنظیم شده است. تکنوازی نی این اثر از محمد علی کیانی نژاد است و به پیشنهاد وی ? علیرضا افتخاری یکی از اولین کارهای خود را با موسیقی روشن روان و تکنوازی کیانی نژاد اجرا کرد. صدای افتخاری در این اثر هنوز کاملا مستقل از صدای اساتیدش نیست و درینجا هنوز افتخاری صدای مشخص و با سبک خود را ندارد. اما بسیار دقیق و با وسواس موسیقی روشن روان را اجرا کرده است.

گویا این سریال اولین سریالی است که در آن خواننده ? موسیقی را همراهی می کند. پس به زبانی دیگر می توان علیرضا افتخاری را اولین خواننده ی سریال های تلویزیونی نام برد.

*  *  *  *  *

اولین قطعه ی با کلام این مجموعه ? قطعه آوازی است در "ماهور" با شعری از حافظ. اورتور این ساز و آواز دقیقا همان قطعه ی اصلی موسیقی این سریال است که در شروع سریال نیز نواخته می شود. اما درین اورتور ? قطعه ی اصلی بسیار کوتاه اجرا می شود و آواز به سرعت شروع می شود.

بیت اول را افتخاری در "درامد" ماهور اجرا می کند و نی محمد علی کیانی نژاد هم او را همراهی می کند:

دوش در حلقه ی ما قصه ی گیسوی تو بود..............تا دل شب سخن از سلسله ی موی تو بود

بیت دوم و سوم در "شکسته" است:

دل که از ناوک مژگان تو در خون می گشت.............باز مشتاق کمانخانه ی ابروی تو بود

من سرگشته هم از اهل سلامت بودم...................دان راهم شکن طره ی هندوی تو بود

بیت چهارم در "راک هندی" اجرا می شود:

عالم از شور و شر عشق خبر هیچ نداشت.............فتنه انگیز جهان غمزه ی جادوی تو بود

بیت آخر هم باز به "شکسته" فرود می کند:

بوفای تو که بر تربت حافظ بگذر ..........................کز جهان می شد و در آرزوی روی تو بود

قطعه ی بعدی ? ساز و آوازی است با شعری از حضرت حافظ در همان مایه ی ماهور. اورتور این ساز و آواز بر مبنای همان تم اصلی موسیقی این سریال که بر تمام قطعات سایه افکنده آغاز می شود. ساز مشخص در اجرای مقدمه نیز سه تار است ? که آوازی در ماهور می نوازد و هر از گاهی هم به تم اصلی اشاره می کند و زیر صدای ارکستر زهی که در تمام طول اورتور همراه است به طور مشخص برای تاکید کردن بر تم اصلی است.

کم کم سه تار جای خود را به نی می دهد. نی نوازی کیانی نژاد در این مقدمه بسیار تحسین برانگیز است. کیانی نژاد در این مقدمه بگونه ای لطیف و ملایم نی نوازی کرده است که به سختی می توان فهمید که صدای نی است یا فلوت. دوستان اهل ذوق اگر به نی نوازی این قطعه گوش فرا دهند متوجه خواهند شد که نی نوازی کیانی نژاد در اینجا بسیار کم نظیر و با ممارست فراوان است. گویا هیچ فرد دیگری نمی توانست درین قطعه بجای کیانی نژاد نی بنوازد.

دوباره سه تار جای نی را می گیرد و پس از آن جای خود را به نی می دهد و بلافاصله با فرود آهنگ آواز افتخاری آغاز می شود.

بیت اول را افتخاری در "درآمد" ماهور شـــــروع می کند ولی خیــلی زیبا و نا ملموس وارد "گشایش" می شود:

نماز شام غریبان چو گریه آغازم....................به مویه های غریبانه گریه پردازم

بیت دوم بلافاصله بعد از بیت اول اجرا می شود و جواب نی بسیار کوتاه است ? که این به دلیل فرصت کوتاه برای بیان شعر در قطعه تصویری مورد نظر است که باید در آن تصویر قطعه اجرا شود. و این کوتاهی زمان جواب آواز در تمام این قطعه ی آوازی وجود دارد.

بیت دوم را افتخاری در گوشه ی "داد" ماهور اجرا می کند:

به یاد یار و دیار آنچنان بگریم زار..................که از جهان ره و رسم سفر براندازم

بیت سوم در "حصار" است که تحریر زیبای افتخاری در "حصار" بسیار شنیدنی است و انتخاب "حصار" برای اجرای این بیت بسیار مناسب و تلفیق مناسبی برای ارائه ی احساسی و معنایی این بیت دارد:

من دیار حبیبم نه از بلاد قریب..................مهیمنا به رفیقان خود رسان بازم

افتخاری بیت چهارم هم در ادامه ی "حصار" می خواند و در مصرع دوم به همان "گشایش" فرود می آید و بیت آخر را اجرا می کند:

خدای را مددی ای رفیق ره تا من.................بکوی میکده دیگر علم برافرازم

سرشکم آمد و عیبم بگفت روی بروی.......شکایت از که کنم خانگی است غمازم

و اما مهیج ترین قطعه ی موسیقایی این مجموعه همانا قطعه ی پایانی سریال است که مصادف با صحنه ی شهادت محمد تقی خان امیر کبیر است. رگ امیر کبیر در حمام بریده می شود در حالی که صحنه پر از غم و اندوه فراوان است. همزمان با بریده شدن رگ امیرکبیر ? سعید نیکپور برای ایجاد فضای غم شهادت امیرکبیر و همچنین فضایی معنوی و پرواز روح به سوی معبود و ابهام موجود ? از فضای بخار آلود حمام استفاده ی زیبا و بجایی می نماید.

بدین ترتیب که به محض اینکه رگ امیرکبیر بریده می شود بخار حمام کم کم شروع به زیاد شدن می کند و از پایین صفحه به بالا می آیند و موسیقی کامبیز روشن روان هم همزمان با آرپژ های سنتور آغاز می شود. زیاد شدن بخار به سرعتی است که نهایتا با اتمام آهنگ تمام فضای تصویر را می گیرد. نکته ی جالب توجه در این سکانس ? زیرکی زیبای سعید نیکپور است که صحنه ی شهادت امیر کبیر را در همین حد به تصویر می کشد و اجازه نمی دهد مرگ کامل امیرکبیر در دوربین پدیدار شود.

ارکستر زهی هم به ملایمت همراه صدای سنتور می شود. ملودی بر پایه ی همان تم اصلی موسیقی کل مجموعه است و در ماهور. صدای سنتور فضای محزونی را ایجاد می کند ? که سولیست (علیرضا افتخاری) شروع به خواندن شعر "بمیرید بمیرید" مولانا می کند.

صدای آوا خوان کر ? زیر صدای صدای افتخاری است و به ایجاد فضای معنوی کمک بسزایی کرده است. شعر با مطلع "بمیرید بمیرید درین عشق بمیرید" آغاز می شود. انتخاب فضای ماهور ? با وجود محدودیت احساسی این دستگاه موسیقی که برای ایجاد فضای این صحنه در تضاد است از هنر های روشن روان است. با وجود این تضاد ? اما روشن روان ملودی زیبایی با تنظیم ارکستر سمفونیک برای اجرای این قطعه ساخته است. موسیقی روشن روان فقط برای بیان غم شهادت نیست. او با انتخاب ماهور و این فضای کمیابی که در ماهور وجود دارد هم غم را به تصویر می کشد هم طی طریق عرفانی را. در واقع روشن روان بهترین حالت مورد امکان را برای بیان این شهادت با افتخار و ملکوتی را انتخاب کرده و ساخته است.

در اجرای بیت "بمیرید بمیرید وزین مرگ نترسید ? کزین خاک برایید سماوات بگیرید" ? لحن سولیست و گروه کر در لفظ "مرگ" بگونه ای است که تکیه ی شدیدی بر آن می کند. ترس ? ابهام و شکوه در این لفظ موج می زند. همچنین در مصرع دوم این بیت تلفظ "خاک" و "سماوات" بگونه ای است که برتری "سماوات" نسبت به "خاک" کاملا مشهود است. افتخاری این غزل را با لحنی ملتمسانه و خسته اجرا کرده است که با مضمون شعر که التماس بجهت رهایی ازین عالم خسته کننده ی دنیا را دارد بسیار همخون و مناسب است.

در اجرای بیت "بمیرید بمیرید وزین نفس ببرید? که این نفس چو بند است شما همچو اسیرید" ? سکوت کوتاهی بین تلفظ "نفس" و "ببرید" وجود دارد که با کشش زیبایی که بر روی تلفظ "نفس" اجرا شده است ? حالت بریدن را کاملا القا می کند و در ادامه در اجرای مصرع بعد ی "که این نفس چو بند است شما همچو اسیرید" با ایجاد سکوت های کوتاهی بعد از "نفس" ? "است" ? "همچو" سینکوپ زیبایی با سکوت کوتاه اجاد شده که القا کننده ی حالت بی تابی انتظار برای آزادی و رهایی را به تصویر می کشد و بسیار موفق هم این احساس را منتقل می کند. که این القای حالت بیتابی با تکنیک تکیه در خواندن "اسیرید" توسط علیرضا افتخاری به بیان این احساس بسیار کمک کرده است.

در پایان قطعه و در اجرای تکرار بیت اول "بمیرید بمیرید درین عشق بمیرید ? درین عشق چو مردید همه روح پذیرید" ? گروه کر با صدای بلند سولیست را همراهی می کند و همچنین سازهای بادی در ارکستر خودنمایی ملموسی می کنند که این ها همه باعث شده اند تا شکوهی قلندروار در اجرا به چشم بیاید و تاکید به شهادت زیبای امیر کبیر دارد و بیان کننده ی معراج وی است و با زبان موسیقی این شعر مهدی سهیلی را به ذهن میاورد: "در گور جهان مرد خدا دلتنگ است ? زیرا ز بهشت خود به دور افتادست".

موسیقی این سریال به لطف آهنگسازی آهنگسازی برجسته چون دکتر کامبیز روشن روان ? از موسیقی های بسیار ناب و خاص است و همراهی خواننده با موسیقی بر بار احساسی آهنگ و فیلم افزوده است. در کل موسیقی این سریال را می توان یک موسیقی مناسب و بدون نقص دانست و از آن جمله موسیقی هایی که در نهایت پختگی و احساس آفریده شده است.

از گزینه های کامبیز روشن روان در انتخاب خواننده برای آثارش? توانایی های احساسی خواننده است. چنانچه بیشتر خواننده های آثار وی خواننده های احساسی قوی ای بوده اند. در اینجا افتخاری و در آثار دیگرش بیژن بیژنی و ناظری و غیره. نقش احساس در کارهای دکتر روشن روان کاملا ملموس و بر پایه های علمی استوار است.

لینک: دانلود موسیقی سریال امیر کبیر

منبع: خورشید شبستان