بن یاخته‌ها-قسمت اول
واژه‌ی Stem cell (بن یاخته یا سلول ستاکی)برای نخستین بار در سال 1908 توسط یک بافت شناس روسی به نام «الکساندر ماکسیمو» برای بن یاخته‌های خون‌ساز پیشنهاد شد.
بن یاخته‌ها در ابتدا برای درک چگونگی تکوین موجودات از یک سلول منفرد حاصل از تلفیق دو گامت والدی، در علوم تکوین و جنین‌شناسی مورد توجه و تحقیق قرار گرفت.
شناخت نقش سلول‌های بنیادین در جایگزینی سلول‌های آسیب دیده با سلول‌های جدید سالم در موجودات بالغ و تلاش برای درک چگونگی مکانیسم این جایگزینی منجر شد که دانشمندان به فکر استفاده از قابلیت این سلول‌ها برای کاربردهای درمانی افتند. از این رو امروزه مطالعات بر روی بن یاخته‌ها و تحقیقات برای بهرگیری از آنها به یکی از شاخه‌های جذاب و درحال گسترش زیست شناسی تبدیل شده است که مانند سایر زمینه‌های علم با رشد یافته‌ها و دستاوردهای مرتبط با آن سوالات جدیدی برای دانشمندان مطرح می‌سازد.
ویژگی‌هایی که بن یاخته‌ها را از سایر سلول‌ها متمایز کرده است عبارتند از :
1. بن یاخته‌ها سلول‌های تمایز نیافته و تخصص عمل نیافته‌اند.
2. قدرت تقسیم نامحدود و ایجاد سلول‌های همانند خود را دارند.
3. این سلول‌ها تحت شرایط فیزیولوژیکی خاصی و با دریافت سیگنال‌هایی، به سلول‌های تخصص یافته (مانند سلول‌های ماهیچه‌ای، عصبی، سلول‌های بتای پانکراس و ...) قابل تمایز هستند.
لازمه‌ی اینکه محققان این رشته، روش‌هایی برای به کار گیری بن یاخته‌ها در درمان‌های پزشکی ابداع کنند، شناخت اساس ویژگی‌های منحصر به فرد بن یاخته‌ها است که شامل دو نوع مطالعه است:
1. شناسایی عواملی که باعث می‌شود بن یاخته‌ها، تمایز نیافته باقی بمانند و قدرت خود همانندساز را برای سال‌ها حفظ کنند.
2. سیگنال‌هایی که سلول بنیادی با دریافت آنها شروع به تمایز به سلول‌های مختلف می‌کنند، را شناسایی کنند.
سلول‌های بنیادین را براساس نوع منشا آنها به سه گروه تقسیم می‌کنند:
1. بن یاخته‌های جنینی؛embryonic stem cells (ES) : جنین انسان در طول 3-5 روزگی به شکل یک توپ سلولی تک لایه‌ی میان تهی است به نام بلاستوسیت. در گوشه‌ای از حفره‌ی بلاستولایی توده‌ای سلولی وجود دارد که متشکل از بن یاخته‌های جنینی است که در طول تکوین جنین تقسیم شده و انواع مختلف بافت‌ها از تمایز آن حاصل می‌شود.
2.بن یاخته‌های بزرگسالی؛ adult stem cells : به صورت پراکنده در بافت‌های بالغ مانند مغز استخوان، مغز، عضله‌ی قلب و عضله وجود دارند و مسئول ترمیم و جایگزینی سلول‌های آسیب دیده می‌باشند.
3. بن یاخته‌های بند ناف؛stem cell umbilical cord : دسته‌ی سوم بن یاخته‌ها در بند ناف واقع اند که در صورت حفظ و نگهداری آن، منبع بسیاری خوبی برای تامین سلول‌های بنیادین جهت اهداف درمانی است.
نویسنده:سمانه سادات عنایتی
