تبیان، دستیار زندگی
یکی از حقوقی که دوستان با ایمان نسبت به یکدیگر دارند آن است که از وضع معیشت و زندگی دوست خود اطلاع کافی داشته و در حد توان نیازهای او را برآورده نمایند. زیرا دوستی و برادری یعنی این که هر دو در راه رسیدن به مقصد واحد همراه و رفیق یکدیگر باشند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مرام و مسلک در دوستی

وظایف دوستی

دوست

همان‌گونه که دین مبین اسلام نقش دوست در زندگی و ویژگی‌ها و شرایط آن را بیان نموده ، در پایداری و ادامه ی آن هم شیوه‌ها و دستورالعمل‌هایی را به عنوان حقوق و آداب دوستی پیشنهاد کرده که پایبندی به آنها ضمن آنکه وظیفه‌ی دوستان شمرده شد ، سبب بقای دوستی باشد. همان‌طور که بی‌اعتنایی نسبت به آن، دوستی‌ها و برادری‌ها را از بین می‌برد.

لا تضیعن حق اخیک اتکالا علی ما بینک و بینه فانه لیس لک باخ من ضیعت حقه.

حق برادر و دوستت را به استناد آنچه بین تو و او جریان دارد به هیچ وجه ضایع مکن. زیرا اگر حقش را پایمال کردی دیگر برادرت نیست.1

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:

والله ما عبدالله بشیء افضل من اداء حق المومن.

خداوند تبارک و تعالی به چیزی برتر از ادای حق مومن عبادت نمی‌شود.2

از این دو حدیث رابطه‌ی مستقیم بین برادری و دوستی و انجام حقوق و وظایفی که انسان دارد را بیان می‌کند. به راستی چه ارتباطی میان ادای حق مومن و بندگی خداست که هرچه انسان وظایف خود را در مقابل دوستان پرهیزگار بیشتر انجام دهد، بیشتر بندگی خدا را کرده است؟

با اندکی تامل و اندیشه ، روشن می‌شود که بدون شک بخشی از این امر به اهمیت فراوانی که اسلام برای حقوق دیگران قایل است برمی‌گردد. اما علاوه بر آن، اگر جامعه‌ی مومنان یک جامعه ی سرشار از مهر و دوستی باشد و همه به وظایف خود عمل نمایند و به عبارت دیگر دوست پذیر باشند نه دوست گریز، آن جامعه، قطعاً به یک جامعه‌ی یک دل و یک رنگ و ایده‌آل تبدیل می‌شود آیا اگر همگان خط مشی خود را بر پایه‌ی دوستی و مودت ترسیم کنند باز هم آن جامعه نیاز به دادگاه، زندان، دادگستری و... خواهد داشت؟ و آیا چنین جامعه‌ای در راه سعادت و بندگی خدا به توفیق دست نمی‌یابد؟

آری به حق چنین است. اصولاً فلسفه‌ی حکومت اسلامی آن است که جامعه‌ای پر از دوستی، صمیمیت و سلامت، بدون تجاوز به حقوق دیگران، آکنده از عدالت اجتماعی و رعایت حقوق دیگران و خلاصه دنیایی آباد و آخرتی آبادتر برای آن ایجاد کند و این مهم فقط در سایه‌ی اخلاق دینی، روح تفاهم و هم دلی و رعایت حقوق دیگران امکان پذیر است.

دوستان و کسانی که طرح دوستی و برادری و صمیمیت با یکدیگر امضا نموده‌اند علاوه بر وظایف عمومی و رعایت حقوق دیگران که وظیفه‌ی هر مسلمانی است، به دلیل رفاقت و دوستی، وظایف برتری نیز پیدا می کنند که می‌بایست نسبت به انجام آن امور تمامی همت خویش را به کار برند.

همین حقوق است که در بعضی از دعاها از خدای متعال در خواست می‌کنیم که ما را نسبت به انجام آن موفق بدارد.   پس مناسب است که در اینجا به بیان حقوق دوستی بپردازیم:

1- حق در مال

یکی از حقوقی که دوستان با ایمان نسبت به یکدیگر دارند آن است که از وضع معیشت و زندگی دوست خود اطلاع کافی داشته و در حد توان نیازهای او را برآورده نمایند. زیرا دوستی و برادری یعنی این که هر دو در راه رسیدن به مقصد واحد همراه و رفیق یکدیگر باشند و وقتی چنین بود باید در مشکلات و نیازمندی‌ها یار و مددکار هم باشند. هم چنان که پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

مثل الاخوین مثل الیدین یغسل احد هما الاخری.

مثل برادری مثل دو دستی است که یکی، دیگری را می‌شوید.3

تشبیه دوست به دست در حدیث شریف هم نشان دهنده‌ی ضرورت کمک و یاری به هم دیگر در نیل به هدف واحد و هم نمایانگر احتیاج یکی به دیگری در امور مختلف است و هم در عین حال اهمیت مشارکت و مواسات میان آنها را می رساند:

به عبارت دیگر برادری و دوستی نیز باید دارای این سه ویژگی باشد:

1- دوستی و برادری زمانی است که هر دو رفیق برای رسیدن به مقصد واحد با یکدیگر همراهی و مرافقت داشته باشند.

2- دوستان در مواقع و مراتب مختلفی به یکدیگر نیازمندند و تنها در سایه‌ی هم کاری با هم در وصول به هدف نهایی خود توفیق می‌یابند.

3- مشارکت و مواسات میان آنها حاکم باشد.

یکی از مصادیق مشارکت، مشارکت در مال است. دوستان با وفا باید به مساله‌ی مشارکت مالی و رفع حوایج و نیازهای برادران ایمانی خود در زندگی توجه نمایند. قرآن کریم تصویر روشنی از این مشارکت جهت دوستان مومن ترسیم نموده و از جمله در آیه ‌ی 61 سوره‌ی نور می‌فرماید:

اگر شما به منزل دوستانتان وارد شدید ، از آنچه در منزل آنها هست می‌توانید بخورید و استفاده کنید و نیازی به اجازه نیست.

2- حق در نفس

یکی از حقوقی که اسلام بیشترین اهمیت را به آن داده و بیشتر نیز باید بدان توجه نمود (حق در نفس) و رفع نیازمندی‌های دیگران است. البته هر چند که این یک دستور عمومی است و بر هم مسلمانی لازم است تا خدمت به خلق را از بارزترین اعمال خود قرار دهد اما به دلیل اهمیت ویژه‌ی آن، باید اهتمام خاصی نیز نسبت به آن مبذول شود.

هم‌چنان که خود دوستی دارای مراتب است، انجام این ویژگی نیز خود مراتبی دارد. در حقیقت نه تنها یک دوست باید تمام سعی و تلاش خود را به کار بندد و با طیب نفس و خوشحالی به دیگران خدمت کند بلکه کمال دوستی در آن است که قبل از درخواست او، تو به دنبال کار وی و رفع نیازش باشی. اسلام برای این گونه دوستی و رفتار انسانی اهمیت فوق‌العاده‌ای قایل شده و در قبال آن به خاطر نقشی که در ترویج روح همکاری و کمک دارد، ثواب و اجر زیادی در نظر گرفته است.

در حدیث آمده است:

الماشی فی حاجه اخیه کالساعی بین الصفا و المروه و قاضی حاجته کالمتشحط بدمه فی سبیل الله یوم بدر واحد.

کسی که در برآوردن حاجت برادر مومن خود گامی بردارد مانند آن است که سعی صفا و مروه کند و برآورنده‌ی حاجت او هم چون کسی است که در روز بدر و احد در خون غلتیده باشد.

پی نوشتها:

1  - بحارالانوار، ج 74، ص 165.

2 - بحارالانوار، ج 74، ص 232.

3 - المحجه البیضاء، ج 3، ص 321.

4  - بحارالانوار، ج 78، ص 281.

مقالات مرتبط :

آیین دوستی

دوستی چیست ؟ ( قسمت دوم )

دوست آن است که...

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.