رازهای مرگ

قسمت اول

مقدمه

ربّنا  إنّك جامع الناس لِیَومٍ لا ریبَ فِیهِ إنّ اللهَ لا یُخلِفُ المیعادَ¹

سپاس آفریدگاری را كه آغاز همه از اوست و انجام  همه بدوست بلكه خود، همه، اوست. و درود بر پیامبران كه راهنمایان خلقند به آغاز و انجام خصوصا بر پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم). ²

مساله معاد از دیر باز جزء دغدغه‌های بشر در هرعصری بوده است. بر پایه‌ی جهان بینی قرآن كریم همه انسانها به ملاقات خدا می‌روند؛ چه افرادی كه در راه مستقیم گام برمی‌دارند و چه آنان كه بیراهه می‌روند: "إلی اللّه مرجعكم جمیعاً"³. بازگشت به خدا ویژه مؤمنان و صالحان نیست، بلكه انسان، هر كه باشد به این ملاقات دست می‌یازد: "یأیّها الإنسن إنّك كادح إلی ربّك كدحاً فملاقیه"⁴؛ ای انسان البته با هر رنج و مشقت عاقبت به حضور پروردگارت خواهی رفت و به ملاقات او نایل خواهی گشت. چه بهتر كه انسان تلاش كند آسانتر و بهتر به لقای خدا برسد. اگر كسی با اراده صحیح و نیّت خالص خود این راه را كه صراط مستقیم است طی نكرد او را می‌برند. چه بهتر كه انسان با وضع بهتر برود، نه با وضع بد و دشوار و با غُل  و زنجیر:"خذوه فغلّوه"⁵.

تفاوت میان خوبان و بدان در این است كه دین باوران در صراط مستقیم، با نفس سالم سریعتر، بهتر و جلوتر می‌روند و در صف مقدم جا می‌گیرند و به تماشای جمال ملیك مقتدر می‌نشینند: "إنّ المتّقین فی جنّـتٍ و نهرٍ * فی مقعد صدقٍ عند ملیكٍ مقتدر"6 ، امّا تبهكاران، گستاخان و دین ستیزان به سختی می‌روند، دیرتر می‌رسند و دورتر می‌نشینند: "ینادون من مكانٍ بعیدٍ" ⁷. بنابراین، مؤمنان جمال حق را می‌نگرند و با خدای ارحم الرّاحمین ملاقات می‌كنند:

"وجوه یومئذٍ ناضرة * إلی ربّها ناظرة"⁸، اما تبهكاران خدا را با اسم "أشدّ المعاقبین فی موضع النّكال و النّقمة"⁹  ملاقات می‌كنند و به عنوان "إنّا من المجرمین منتقمون"¹⁰ می‌بینند و جهنّم را با همه‌ی  وجود حسّ می‌كنند و جلال حقّ را درمی‌یابند، نه جمال او را. از این رو كورند و از تماشای جمال او در حجابند: "إنّهم عن ربّهم یومئذٍ لمحجوبون"¹¹. پس آنان در آخرت به ملاقات اسم منتقم الهی می‌شتابند و همان را می‌نگرند.

بر این پایه، قرآن سفارش و موعظه می‌كند كه هر كسی كه صاحب روان سالم و شعور است باید پیش پای خود را بنگرد و توشه‌ای برای سرای دیگر خویش تدارك ببیند: "و لتنظر نفسٌ ما قدّمت لغدٍ"¹²؛ ای اهل ایمان خداترس شوید و هر نَفْسی بنگرد تا چه عملی برای فردای قیامت خود پیش می‌فرستد. از خدا بترسید كه او به همه‌ی  كردارتان به خوبی آگاه است. تبهكاران در قیامت در حضور خداوند سر به زیر و ذلیلند و می‌گویند: اكنون عذاب را دیدیم. ما را به دنیا بازگردان تا كرداری شایسته و در خور انجام دهیم: "و لو تری إذ المجرمون ناكسوا رؤسهم عند ربّهم ربّنا أبصرنا و سمعنا فارجعنا نعمل صلحاً إنّا موقنون"¹³ ؛ ای پیامبر اگر حال بدكاران را ببینی كه چگونه در حضور خدای خود سر به زیر و ذلیلند و گویند پروردگارا اكنون عذاب را به چشم دیدیم و به گوش شنیدیم. ما را به دنیا بازگردان تا كار شایسته كنیم كه هم اكنون به چشم یقین مشاهده كردیم، ولی این خواهش دیگر سودی ندارد و انسان به دنیا باز نخواهد گشت. باید هم اكنون در دنیا آماده سفر آخرت بود و توشه‌ی  راه برداشت. حق تعالی خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: ای پیامبر یاد كن هنگامی كه خلایق از قبرها برانگیخته شوند. آن هنگام است كه هر شخصی به هر چه مقدّم و مؤخر انجام داده یعنی در اوایل عمر و در اواخر كرده است همه را آگاه شود: "وإذا القبور بُعثرت * علمت نفسٌ ما قدّمت و أخّرت" ^{14 - 15}

پیوند یاد معاد با یاد مبدأ

یاد خدا (مبدأ)، یاد معاد است و هر لحظه انسان به جانب او می‌رود: "إنّا للّه وإنّا إلیه راجعون"¹⁶. در مقابل، فراموشی اللّه، سبب فراموشی معاد، بلكه موجب فراموشی خود انسان می‌گردد، به طوری كه خویش را فراموش كند؛ چنان كه سبب می‌شود مورد فراموشی عمدی خداوند قرار گیرد: "نسوا اللّه فأنساهم أنفسهم"¹⁷، "نسوا اللّه فنسیهم"¹⁸. خدای سبحان در آن روز و هر روز دیگر آنان را به فراموشی می‌سپارد: "فالیوم ننساهم كما نسوا لقاءَ یومهم هذا"^19-20

مباحث آینده ترجمه و شرحی بر رساله« الانسان بعد الدنیا» اثر برجسته علامه‌ی طباطبایی رحمه الله علیه در زمینه‌ی معاد می‌باشد. در این نوشتار از كتاب شریف «معاد در قرآن» اثر گرانقدر حضرت آیة الله  جوادی آملی و سایر آثار علامه‌ی  طباطبایی خصوصا تفسیر قیّم المیزان استفاده شده است. در این مباحث  به  اهمیت یاد معاد و سیر انسان از لحظه‌ی مرگ تا برزخ و قیامت و منازل قبل آن پرداخته خواهدشد.

ربّنا وآتنا ما وعدتنا علی رسلك ولا تخزنا  یوم  القیامة إنّك لا تخلف المیعاد²¹

1-  آل عمران:3/8

2- آغاز و انجام:ص1

3-سوره ی  مائده، آیه ی  105.

4-سوره ی  انشقاق، آیه ی  6

5-سوره ی  حاقّة، آیه ی  30.

6-سوره ی  قمر، آیات 54 ـ 55.

7-سوره ی  فصلت، آیه ی  44.-

8-سوره ی  قیامت، آیات 22 ـ 23.

9-مفاتیح الجنان، دعای افتتاح

10-سوره ی  سجده، آیه ی  22.

11-سوره ی  مطففین، آیه ی  15.

12-سوره ی  حشر، آیه ی  18.

13-سوره ی  سجده، آیه ی  12.

14-سوره ی  انفطار، آیات 4 ـ 5.

15- معاد در قرآن:ص243-245

16- سوره ی  بقره، آیه ی  156.

17- سوره ی  حشر، آیه ی  19.

18- سوره ی  توبه، آیه ی  67.-

19- سوره ی  اعراف، آیه ی  51-.

20- معاد در قرآن:ج4/ص 21و22-

21- ال عمران:3/194-