دندان‌قروچه، بیماری محیط‌های پر اضطراب
دندان‌غروچه یكی از اختلالات مفصل فكی در انسان است كه طبق بررسی‌های انجام شده در محیط‌های شهری و پُر استرس بیش از سایر محیط‌ها شایع است.
برای بررسی این نوع اختلالات و راه‌های درمان آن گفت‌وگویی با دكتر محسن زنده روح كرمانی، متخصص جراح دهان و فك و صورت انجام شده است.
ابتدا درباره اختلالات مفصل فكی و بیماری‌های مرتبط با آن توضیح دهید.
اختلالات مفصل فكی (temporomandibular joint) در انسان به‌صورت یك بیماری مستقل دیده نمی‌شود، بلكه در ارتباط با دستگاه جونده و سر و گردن و در مجموع به‌عنوان اختلالات جمجمه‌ای- فكی نامیده می‌شود. این اختلالات از شایع‌ترین بیماری‌های فك و صورت هستند و می‌توانند علائم بالینی بسیار متفاوتی داشته باشند. این علائم ممكن است در دندان‌ها، لثه، مفصل و عضلات سیستم جونده یا بقیه عضلات سر و گردن بروز كنند. علائم شایع مفصل مثل صدا‌دادن حین حركت فك یا انحراف فك حین حركت یا محدود شدن عملكرد فك به‌طور موقت در 75 درصد از جمعیت سالم دیده می‌شود و این امر ارزش هریك از این علائم را به تنهایی و مجزا به‌عنوان نشانه بیماری كاهش می‌دهد.
اختلالات را می‌توان به دو دسته اختلالات مفصلی (مانند جابه‌جایی دیسك بین مفصل، چسبندگی‌های مفصلی، تومورها و عفونت‌های مفصلی) و اختلالات عضلانی تقسیم كرد.
چگونه می‌توان این بیماری‌ها را تشخیص داد و علائم بالینی آن چیست ؟
تشخیص این بیماری‌ها دشوار است زیرا علائم بالینی آنها مثل محدود شدن باز كردن دهان یا دردهای منتشر صورت به فرم نورالژی (درد عصبی) در بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شود. مشخصات درد، ریتم شبانه‌روزی ارتباط درد با فشار جویدن و محل درد می‌تواند دردهای مفصلی و عضلانی را از یكدیگر تمایز دهند. به‌طور مثال اسپاسم‌های صبحگاهی عضلات جونده نشان از فعالیت شبانه بیش از حد عضلات دارند، یا سردرد های منتشر، احساس سرگیجه و یا بی‌حسی‌های محدود در ناحیه صورت می‌توانند نشانه‌ای از علائم درد عصبی همراه بیماری باشند.
بررسی بالینی بیماری توسط پزشك بسیار گسترده است و نیاز به آزمایش های متفاوت و بررسی رادیولوژیكی دارد.
فعالیت عضلات با موقعیت بدن در ارتباط است و در آزمایش های عضلانی در حالت ایستای عضله ممكن است بدون نشانه باشد. با حركت‌های متفاوت مثل حداكثر كشش گردن به عقب یا جلو می‌توان تغییراتی كه در اثر حركات متفاوت گردن رخ می‌دهد شناسایی كرد.
برای درمان این نوع بیماری‌ها چه اقداماتی باید انجام داد؟
درمان عمدتاً با بررسی دندانپزشكی بیمار و تاثیر تغییر احتمالی اكلوژن به معنای هرگونه سطح تماس بین دندان‌های بالا و پایین، روی بیمار توسط دندانپزشك شروع می‌شود. چنانچه اكلوژن (وضعیت قرارگیری غیر طبیعی دندان ها یا فكین) عامل ایجاد بیماری بوده باشد، تصحیح آن موجب بهبود بیماری می‌شود و در غیر این صورت باید روش‌های درمانی دیگری را مد نظر قرار داد. درمان‌ها شامل درمان غیرجراحی، درمان‌های فیزیكی سرما، كمپرس گرم، طب سوزنی ، اشعه مادون قرمز، تحریك الكتریكی عصب از طریق پوست و درمان بیوفیدبك و درمان‌های جراحی مانند آرتروسنتز و آرتروسكوپی است.
آیا درمان دارویی برای اختلالات مفصل فكی وجود دارد؟
درمان دارویی در این اختلالات نیز استفاده می‌شود كه عمدتا شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی‌است كه نه‌تنها در كاهش التهاب تأثیر دارند بلكه مسكن و ضد‌درد هم هستند. همچنین داروهای شل‌كننده عضلات و داروهای ضد‌افسردگی سه‌حلقه‌ای كه در دوزهای پایین در دردهای مزمن مؤثر است. در كنترل دردهای شدید از بوتاكس نیز استفاده می‌شود.
نقش عضلات در اختلالات عملكرد جمجمه ای- فكی چیست و معمولا چه نوع اختلالاتی در این زمینه بروز می‌كند؟
در اختلالات عملكرد جمجمه‌ای- فكی، عضلات نقش مهمی را بازی می‌كنند به‌طوری‌كه حدود 75 درصد از این اختلالات دارای عامل عضلانی هستند. شایع‌ترین تغییرات و اختلالات عضلانی در محدوده دندانپزشكی عبارتند از: دندان‌غروچه و بزرگ شدن عضلات جونده. عضلات جونده به‌علت فعالیت بیش از حد و اختلال عملكرد، نسبت به لمس دچار حساسیت می‌شوند كه گاه با دندان غروچه همراه است. دردهای صبحگاهی شدیدتر هستند و به‌صورت نامشخص در ناحیه گیجگاهی و اطراف گوش بروز می‌كنند. بیماران از محدودیت باز شدن دهان در هنگام جویدن به‌علت درد شكایت دارند. فشارهای روحی- روانی این دردها را تشدید می‌كنند و عضلات جونده به‌طور منتشر نسبت به لمس حساس می‌شود.
در این دردها، محدوده حركت فك پایین همیشه كم نمی‌شود و عمدتا صدای مفصلی نداریم. درد را می‌توان با لمس عضلات درگیر ایجاد كرد. این دردها می‌تواند به‌صورت سردردهای ناشی از اسپاسم عضلانی دیده شوند.
آقای دكتر دندان‌غروچه غیرارادی چیست و بر اثر چه عواملی به‌وجود می‌آید؟
دندان غروچه غیرهدفمند فك پایین به‌طور آگاهانه یا ناآگاهانه طی شب یا روز رخ می‌دهد. دندان‌غروچه ممكن است گاه‌گاه یا به طور مداوم به‌صورت به هم فشردن یا ساییدن دندان‌ها همراه باشد.
عوامل مختلفی ممكن است در ایجاد دندان‌غروچه نقش داشته باشند و حالت‌های عصبی و فشار روحی از علل اصلی آن است. به جز عوامل عصبی عوامل دیگری چون اختلالات اكلوژنی می‌تواند عامل ایجاد یا تشدید دندان‌غروچه باشد.
سطوح دندان‌ها اغلب دچار ساییدگی می‌شود، لیكن فقدان ساییدگی وجود دندان‌غروچه را رد نمی‌كند. فعالیت بیش از حد عضلات در دندان‌غروچه می‌تواند دردهای عضلانی یا مفصلی ایجاد كند، همچنین سایش دندان‌ها یا لقی دندان‌ها و شكستگی آنها دیده می‌شود.
آیا درست است كه دندان‌غروچه در محیط‌های شهری بزرگ مثل تهران بیشتر از محیط‌های دیگر شایع است؟
بله، حتی می‌توان گفت كه امروزه عوامل روحی- روانی نقش مهم تری را ایفا می‌كنند. استرس‌های روزمره و تشدید آنها در جامعه ی ماشینی امروز، از جمله استرس‌های محیط شهرهای بزرگ مانند تهران می‌توانند از طریق دستگاه جونده تخلیه شود.
آگاهی بیماران از این امر باعث تسهیل درمان می‌شود. بیماری كه از عوامل مؤثر در اختلالات خود شناخت دارد می‌تواند به‌صورت فعال در بهبودی مؤثر باشد و با كنترل رفتار و اعمال خود بیماری را به‌طور مثبت تحت‌تأثیر قرار دهد.
*مطالب مرتبط:
میزان استرس شما در محیط كار چقدر است؟
