تبیان، دستیار زندگی
مردم با کلنگ شروع به شکستن درها کردند.در این لحظه بود که دستور شلیک و کشتار مردم صادر شد و مردم بی دفاع و بدون سلاح آماج گلوله نظامیان قرار گرفتند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حرمت حرم را هم نداشتند
قیام مسجد گوهر شاد

از ابتدای سال 1314 تبلیغات در جهت کشف حجاب با برپایی جشن هایی با حضور مقامات بلند پایه دولت آغاز شد. در فروردین این سال ابتدا مراسمی در شیراز و سپس در مشهد برپا شد که با توجه به حضور زنان و دختران بدون حجاب در آن و اجرای برنامه توسط آن ها با اعتراض شدید علما روبرو شد.

در مشهد که قبلا در جریان صدور دستور تغییر لباس اعتراضاتی از سوی علما صورت گرفته بود؛ با انتشار خبر برپایی چنین جشن هایی، غوغایی به پا شد. آیت ا... حاج آقا حسین قمی - از مراجع تقلید خراسان – طی تلگرامی انزجار خود را از این موضوع ابراز کرد. شاه در پاسخ  اظهار داشت که این کار بدون اطلاع او بوده و حتی شخصا رئیس شهربانی مشهد را مورد ضرب وشنم قرار داد. ( بصیرت منش، 1378: 453)این امر تردید های موقتی در مورد نیات و سیاست های رضا شاه پدید آورد و اندکی از نگرانی ها کاست. اما دیری نپایید که در جریان جشن دیگری در تهران، علی اصغر حکمت صراحتا اعلام کرد که اقدامات انجام شده در شیراز خود سرانه نبوده و با نظر رضا شاه صورت گرفته است و رای شاه براین است که کشف حجاب را عملی سازد. ( بصیرت منش، 1378: 453)

انعکاس این خبر در  خراسان علما را سخت نگران کرد و اقشار مختلف مروم مشهد میز به طرق مختلف به اعتراض پرداختند. در جلسات متعدد علما، تصمیم بر این شد که آیت ا... قمی برای اعتراض به رضاشاه به تهران برود. آیت ا... قمی در7یا 8 تیر 1314وارد تهران شد ولی به جای دیدار با رضا شاه به طرف باغ سراج الملک درشهر ری رفته وآنجا  اقامت گزیده است. پس از ورود ایشان به باغ ، باغ از سوی ماموران محاصره و آیت ا... قمی ممنوع الملاقات شد.( دوانی ، ج.2و1،1377 :416-408 و صدر،1364: 303 )

با انتشار خبر ممنوع الملاقات شدن آیت ا... قمی، روحانیون و مردم مشهد به جوش وخروش آمدند .وبا مراجعه به روحانیون و ومقامات ذی نفوذ مثل محمد ولی خان اسدی، نایب التولیه آستان قدس رضوی و استاندار خراسان و... درجستجوی علت توقیف آیت ا... قمی برآمدند و آزادی وی را خواستار شدند. شهربانی مشهد دستور یافت تا طرفداران آیت ا... قمی را دستگیر یا تحت نظر قرار دهد. به دنبال آن 15 تن از روحانیون به شهربانی فراخوانده شدند ودو تن به نام های شیخ غلامرضا طبسی و شیخ شمس نیشابوری تبعید شدند. (بصیرت منش ، 1378: 459)

مردم با کلنگ شروع به شکستن درها کردند.در این لحظه بود که دستور شلیک و کشتار مردم صادر شد و مردم بی دفاع و بدون سلاح آماج گلوله نظامیان قرار گرفتند

عصر چهار شنبه 17 تیر ماه 1314شیخ محمد تقی بهلول که در آن زمان در فردوس به سر می برد و به جرم طرفداری از آیت ا... قمی تحت تعقیب ماموران شهربانی فردوس بود، وارد مشهد شد .پس از اطلاع از دستگیری آیت ا... قمی به حرم امام رضا رفت وبه محض ورود به حرم توسط مامورین دستگیر شد. مردمی که در حرم بودند به تحریک نواب احتشام رضوی، سر کشیک پنجم حرم، به محل دستگری بهلول رفته و وی را از چنگ ماموران نجات داده وبه مسجد گوهر شاد بردند. به درخواست مردم شیخ بهلول بر منبر رفت و طی یک سخنرانی پر شور به سیاست های دولت در زمینه کشف حجاب ونیز دستگیری آیت ا... قمی اعتراض کرد. وی از مردم دعوت کرد که فردا ( 20 تیر ، مصادف با سال روز حمله روسیه به حرم رضوی ) برای تظاهرات علیه برنامه های اخیر دولت ، در مسجد گوهر شاد تجمع کنند.اما بسیاری از مردم حرم را ترک نکردند وبه عنوان اعتراض متحصن شدند.(صدر،1364: 326)

با رسیدن اخبار حوادث مشهد به تهران رضا شاه فرمان سرکوبی مردم را صادر کرد.فردا صبح شیپور آماده باش نظامیان به صدا در آمد و سربازان در اطراف حرم موضع گرفتند. در مرحله اول از ورود مردم به حرم جلوگیری کردند و از متحصنین خواستند مسجد را ترک کنند و در خواست های خود را از طریق استاندار پی گیری کنند.اما مقاومت مردم منجر به بروز درگیری و کشته شدن تعدادی از مردم و سربازان شد .درباره تلفات درگیری صبح جمعه اقوال متعددی ذکر شده است : 15 مقتول و40 مجروح، 8 مقتول و 20 مجروح . اما شیخ بهلول آمار کشته گان را 22 کشته و 67 مجروح می داند.14نفر از کشبته ها از مردم و 8 نفر نظامی بودند.( بهلول: 1369، 72)

تجمع مردم در روز شنیه هم ادامه یافت واز عصر شنبه گروه هایی از مردم روستاهای اطراف مشهد نیز به یاری متحصنین آمدند.( بهلول: 1369، 79گفتگوها اثر نداشت و نیمه شب کم کم درها به روی مردم بسته شد. مردم با کلنگ شروع به شکستن درها کردند.در این لحظه بود که دستور شلیک و کشتار مردم صادر شد و مردم بی دفاع و بدون سلاح آماج گلوله نظامیان قرار گرفتند. در عرض چند ساعت  و قبل از سپیده روز یک شنبه 22 تیر 1314 مقاومت متحصنین و معترضین شکسته شد و قیام مسجد گوهر شاد سرکوب شد.

زهرا محمدی

جامعه و سیاست

منابع:

1- بصیرت منش، حمید، علما ورژیم رضا شاه، تهران،عروج، چاپ دوم 1378 .

2- بهلول، محمد تقی، خاطرات سیاسی بهلول، یا فاجعه مسجد گوهر شاد،  تهران، موسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، 1369.

3- صدر، محسن، خاطرات صدر الاشراف، تهران، وحید، چاپ چهارم ،1364

4- دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج.1، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم