کدام راه را انتخاب می کنی؟
آیین زندگی(4)
برای مطالعه ی قسمت قبل اینجا کلیک کنید.
سومین قسمت از وصایای امام علی (ع) به فرزندشان امام حسن (ع) :
***
- و ذکره بما أصاب من کان قبلک من الأوّلین،
و (دلت را) یادش بیاور که از ابتدا بر سر پیشینیان چه آمده است.
اشارت:
و بگو که: « کجاست آن کسی که ثروت اندوخت و بر اندوخته‌هایش افزود و داشته‌هایش را ذخیره ساخت و از آنها محافظت کرد به این امید که این همه را برای فرزندانش می‌کند؟! 1
- و سر فی دیارهم و آثارهم.
- و در دیار و آثار گذشتگان سیر کن.
- فانظر فیما فعلوا و عمّا انتقلوا و این حلّوا و نزلوا،
- و ببین! دقیق ببین که آنان چه کردند؟! از که جدا شدند؟ به کجا کوچ کردند و در کدام منزل فرود آمدند؟!
- فانّک تجدهم قد انتقلوا عن الأحبّة، و حلّوا دیار الغربة.
بی‌‌تردید به این نتیجه خواهی رسید که:
آنان از یاران جدا شدند و هجرت به دیار غربت کردند.
حضرت مولا که دنیا را معبر و گذرگاه می‌داند و آخرت را محل ماندن و اقامت گاه ، با ظریف‌ترین تعبیر توصیه می‌کند که: محل ماندنت راسامان ببخش، نه معبر و گذرگاهت را.
- و کأنّک عن قلیل قد صرت کأحدهم.
- و چنان است که تو در اندک زمان، یکی از آنان خواهی بود.
- فأ صلح مثواک،
- پس جایگاه ابدی‌ات را سامان ببخش.
اشارت:
مثوی در لغت به معنای جایگاه و اقامت‌گاه و محل ماندن است.
و حضرت مولا که دنیا را معبر و گذرگاه می‌داند و آخرت را محل ماندن و اقامت گاه ، با ظریف‌ترین تعبیر توصیه می‌کند که: محل ماندنت راسامان ببخش، نه معبر و گذرگاهت را.
- و لا تبع آخرتک بدنیاک.
- و آخرتت را به دنیایت مفروش.
اشارت:
و فرمود: هر که آخرتش را به دنیایش بفروشد، هر دو را زیان کرده است. 2
و فرمود: هر که دل به دنیا بسپارد و ولایت دنیا را بپذیرد ، به دشمنی با آخرت برخاسته است. دنیا و آخرت همانند مشرق و مغرب‌اند. و رهرو به هر کدام که نزدیک شود ، از دیگری دور می گردد. دنیا و آخرت، هووی یکدیگرند. 3
- ودع القول فیما لا تعرف.
- و در آنچه نمی‌دانی ، دخالت نکن!
اشارت:
و جایی دیگر در تعریف عقل فرمود: عقل یعنی آنچه را که می‌دانی بگویی و به گفته خودت هم عمل کنی. 4
- و الخطاب فیما لم تکلّف.
- و سخنی را که وظیفه نداری نگو!
اشارت:
حضرتش در جایی دیگر، تعریف و تکلیف کلام را در موجزترین کلام، بیان فرموده است:
عاقل سخن نمی‌گوید مگر به حاجت یا حجت. 5
- و امسک عن طریق إذا خفت ضلالته.
- و به راهی که بیم گمراهی می رود، قدم مگذار!
اشارت:
عده‌ای بر این باورند که: همه راه‌ها به خدا منتهی می‌شود 6 و بر این اساس از این جمله به ظاهر زیبا و عوام پسند چنین نتیجه می‌گیرند که: پس باکی نداشته باش از قدم گذاشتن در هر راهی و نوشیدن از هر مشربی و ارتزاق از هر مکتبی و تلمّذ و شاگردی نزد هر استادی و خواندان هر کتاب و تجربه کردن هر سیر و مسیر و سلوکی.
چپ و راست گمراهی است و مسیر مستقیم ، جاده منتهی به مقصد است.
اما دیدگاه حضرت مولا و توصیه حضرتش چنین نیست. او پیش از این به صراحت فرموده است که: الیمین و الشّمال مضلّه و الطریق الوسطی هی الجادّه. 7
چپ و راست گمراهی است و مسیر مستقیم ، جاده منتهی به مقصد است.
حضرتش نه تنها تجربه کردن راه‌های تاریک و غیرمستقیم را توصیه نمی‌کند که حتی از مسیری که در آن احتمال گمراهی می‌رود ، پرهیز می‌دهد. چرا که در فرصت کوتاه عمر، مجالی برای آزمون و خطایی از این دست نیست و امید اینکه از هر خطایی بتوان رست، هم نیست.
پی‌نوشت‌ها:
1- این الذین شیدوا الممالک و مهدّوا المسالک و آغائوا الملهوف و فروالضیوف. غررالحکم- جلد 2- صفحه 358
2- این من جمع فاکثر و احتقب و اعنقد و نظر بزعمه للولد.
غررالحکم- جلد 2- صفحه 359
3- من باع آخرته بدنیاء حسزهما غررالحکم- جلد 5- صفحه 257
4- انّ الدّنیا و الاخره عدوّان متفاواتان و سبیلان مختلقان. فمن احب الدّنیا و تولاها ابغض الاخرة و عاداها، و هما بمنزله المشرق و المغرب و ماش بینهما فکلّما قرب من واحد بعد من الاخر و هما بعد ضرتان.
غررالحکم- جلد 2- صفحه 656
5- العقل أن تقول ما تعرف و تعمل بما تنطق به. غررالحکم- جلد 2- صفحه 150
6- العاقل لا یتکلم الا بحاجة او حجة. غررالحکم- جلد 2- صفحه 35
7- مراد این عده از این جمله، غیر از کلام معصوم است که فرمود: راه‌های منتهی به خدا به تعداد نفوس خلایق است.
استاد سید مهدی شجاعی
