تاریخچه تطور نثر فارسی (7)

قرن چهاردهم

ادبیات قرن چهاردهم،با این مقدمات و موجبات آغاز شده است، به همین جهت درین سالهایی که از قرن چهاردهم می‌گذرد مطلقاً اثری و نشانه‌ای از سبک‌های پرتکلّف و مصنوع قرون گذشته نیست و در سراسر این دوره، زبان به منتهای درجه روان و ساده و بی‌پیرایه شده است.

پیداست که درین دوره باید روز به روز دامنه ترجمه از زبان‌های بیگانه توسعه یابد. در آغاز ترجمه از زبان فرانسه بیشتر رایج بوده و سپس از انگلیسی و پس از آن از روسی و آلمانی ترجمه کرده‌اند و گاهی نیز از تازی و ترکی به زبان فارسی نقل کرده‌اند.

پیداست که درین دوره باید قهراً روزنامه‌نویسی نیز روز به روز توسعه بگیرد. فن دیگری که درین دوره رواج کامل یافته تحقیقات ادبی و تاریخی به روش اروپایی است که نخست مرحوم محمّد قزوینی راه را باز کرده و عدّه کثیری از و پیروی کرده‌اند. درین دوره قهراً می‌بایست روز به روز بر شماره نویسندگانی که مقالات سیاسی و اجتماعی می‌نویسند بیفزاید از نویسندگانی که در این زمینه سرمشق‌های جالب داده‌اند: سید جلال‌الدین کاشانی، مدیر روزنامه حیل‌المتین و سید محمدرضا مدیر روزنامه مساوات و سلطان العلمای خراسانی مدیر روزنامه روح‌القدس و حاج شیخ یحیی کاشانی، و میرزا جهانگیر خان شیرازی نویسنده معروف روزنامه صوراسرافیل و میرزا ملکم‌ خان ناظم‌الدوله و سید حسین اردبیلی و علی‌اکبر داور و میرزا محمد صادق امیری ادیب الممالک فراهانی، و میرزامحمد حسین فروغی ذکاء‌الملک و میرزا علی محمد خان کاشانی مدیر روزنامه ثریّا و میرزا مهدی خان زعیم الدوله مدیر روزنامه حکمت و عبدالحمید خان ثقفی متین السلطنه و میرزا محمد فرّخی یزدی و میرزا محمد تقی ملک‌الشعراء بهار در صف نخست جای دارند.

در این دوره که پیروی از ادبیات اروپا، زمینه را کاملاً آماده کرده است، بسیاری از نویسندگان درصدد برآمده‌‌اند که آثار ادبی محض و به معنی اخصّ به پیروی از ادبیّات اروپا مانند رمان و نوول و تئاتر، فراهم کنند و بر شماره ایشان نیز باید قهراً روز به روز افزوده شود.

این است که نویسندگان قرن حاضر را باید به چهار دسته ممتاز تقسیم کرد:

نخست: کسانی که آثار ادبی محض و به معنی اخصّ دارند و رمان و نوول و تئاثر نوشته‌اند و مشاهیرشان بدین قرارند: علی‌اکبر دهخدا، صادق هدایت، علی دشتی، محمد علی جمال‌زاده، محمد حجازی، بزرگ‌علوی، کریم کشاورز، احسان طبری، ابوالقاسم پرتو اعظم، حسینقلی مستعان، محمد مسعود، جهان‌گیر جلیلی، صادق چوبک، دکتر محمد نخعی، جلال‌آل‌احمد، دکتر فخرالدین شادمان، حسین مسرور، ذبیح‌الله بهروز، صبحی مهتدی، دکتر شیراز پور پرتو، محمدباقر حجازی، حیدرعلی کمالی، رحمت مصطفوی، محمد علی صفّاری، محمدرضا خلیلی، حسن‌مقدم (علی نوروز)، عبدالحسین میکده، اعتمادزاده، حمزه سردادور، طالب‌زاده، جهانگیر تفضلّی، مرتضی مشفق کاظمی، فریدون توللّی، زین‌العابدین رهنما، سیمین دانشور، ماه طلعت پسیان، موسی نثری، مهدی حمیدی، صنعتی زاده کرمانی، محمدباقر خسروی، احمد علی خداداده، م.ا. به آذین.(تا سال 1330 که این مقاله نوشته شده است)

دوم: کسانی که تحقیقات تاریخی و ادبی کرده‌اند: محمد قزوینی، حسن تقی‌زاده، محمدعلی تربیت، محمد تقی ملک‌الشعراء بهار، جلال همایی، احمد بهمنیار، دکتر رضازاده شفق، عباس اقبال، نصرالله فلسفی، رشید یاسمی، محمدعلی فروغی، مجتبی مینوی، دکتر محمد معین، دکتر ذبیح‌الله صفا، دکتر پرویز خانلری، حسینقلی کاتبی، مرتضی مدرسی چهاردهی، مدرّس رضوی، ایرج افشار، عبدالحسین زرین‌کوب، سید احمد کسروی، احمد ادیب کرمانی، میرزا آقا فرصت شیرازی، بدیع الزمان فروزانفر، حسن پیرنیا مشیرالدوله، عبدالعظیم قریب، ابراهیم پورداوود، محمود محمود، فریدون آدمیّت، حسین مکّی دکتر محمد مکری، ذوالریاستین شیرازی، سید عبدالرحیم خلخالی، دکتر محمد مقدم، دکتر صادق‌کیا، علی سامی، و علی آذری.

سوم: نویسندگان اجتماعی و سیاسی: دکتر لطفعلی صورتگر، مصطفی الموتی، فرج‌الله بهرامی، عمیدی نوری، رکن‌زاده آدمیت، جواد فاضل، نظام وفا، ناصرالدین شاه حسینی، محمد جناب‌زاده، دکتر مظفّر بقایی، دکتر امین‌فر، دکتر محمد حسین علی‌آبادی، دکتر حسن شهید نورایی، حسین شهید نورایی، حسین شجره، حبیب‌الله آموزگار، عبدالرحمن فرامرزی، ابراهیم خواجه‌نوری، منوچهر بزرگمهر (صاحبدل)، محمد زرنگار، عباس خلیلی، فرزانه یزدی، ناظرزاده کرمانی، علی جلالی، علی‌اکبر کسمایی، احتشامی، حسین حجازی، رحیم‌زاده صفوی، فرّخ کیوانی، علی‌ کسمایی، و ابراهیم خلیلی.

چهارم: مترجمان: رضا شهرزاده، عبدالحسین نوشین، حسن‌ناصر، مسعود فرزاد، یوسف اعتصامی، شجاع‌الدین شفا، ابوالقاسم پاینده، رحیم نامور، مشفق همدانی، ابوالقاسم اعتصام‌زاده، کاظم عمادی، ابراهیم الفت، محمدعلی خلیلی، علی اصغر حکمت، زینت رام، محمد سعیدی، نیّر سعیدی، رحمت الهی، مهندس کاظم انصاری، عزت‌الله فرجی شادان، علی‌اصغر سروش، احمد میرقندرسکی، خانم حاجب، خانم باتمانقلیج، زهرا خانلری، احمد شهیدی، غلامحسین زیرک‌زاده، محمد‌آسیم، رضا آذرخشی، جمال‌الدین اخوی، دکتر قاسم غنی، اکبر صیرفی دانا سرشت، مسعود برزین، حمید نیرنوری، ابراهیم زنجانی، حسن بدیع، حسین کسمایی، محمود هدایت، امیرقلی امینی، محسن خواجه نوری، مرتضی فخرایی، محمدعلی گلشائیان، محمدباقر سنگلجی، اشراق خاوری، سید مصطفی طباطبائی، رضا مشایخی (فرهاد)، و ذبیج‌الله منصوری.

پایان

نویسنده : سعید نفیسی شاهکارهای نثر فارسی معاصر،