راهکارهای دست یابی به خلاقیت

سده های 20 و 21 بر پایه خلاقیت و نوآوری استوارند. اگر ایده ها و راهکارهای خلاقانه نبودند، معلوم نبود که امروزه انسان کره زمین با چه دشواری هایی سر در گریبان می شد. حل بخش عظیمی از دشواری های زندگی، بدون خلاقیت ناممکن است.گستره حیات آدمی، محیط های متفاوتی را برای فعالیت فراهم کرده است. از این رو، هرکس در محیط عمل خود، در کارخانه، در تجارتخانه، در آموزش و پرورش و... باید دست به خلق ایده ها و راهکارهای نوین بزند. در این نوشته، تلاش شده است، الگویی بر این تفکر خلاق ارائه شود و راه های حصول خلاقیت بر شمرده شوند. همه افکار خلاق آدمی از الگوی خاصی پیروی می کنند. اما باید توجه داشت که نمی توان از این الگو به صورت یک فرمول و قالب انعطاف ناپذیر، بهره گرفت و به دلخواه خود از یک مرحله به مرحله دیگر تفکر خلاق گذر کرد. آشنایی با الگوی حاضر، به شما کمک می کند که متوجه شوید، ذهن فعال شما به کدام مرحله از تخیل خلاق رسیده است. احتمال رسیدن آن به کدام مرحله دیگر وجود دارد. در ادامه، مراحل متفاوت ذهن اندیشنده که هر کدام از آن ها راه دست یابی به ایده ها و راهکارهای خلاقانه را هموار می سازند تشریح می شوند.

مرحله نخست، آمادگی:

در این مرحله، باید مشکل یا مسأله را تیین کنید و طرح خلاقه را مشخص سازید برای این منظور، حافظه، توانایی، استدلال و مهارت های ذهنی دیگر را به کار گیرید و مشکل خود را با دقت تعریف و مشخص کنید. درباره مسأله و طرح و راهکار خود به جمع آوری واقعیت ها و اطلاعات مفید دیگر بپردازید. پیش از اقدام به هر عملی، این اطلاعات و واقعیت ها را به بخش های قابل فهمی تقسیم و آن ها را تجزیه و تحلیل کنید.

مرحله دوم، ایده سازی:

در این مرحله، ایده هایی خلاق و حیاتی به ذهنتان می رسند و احتمال دست یابی به راه حل مشکل بیش تر می شود. در ضمن، می توانید به راه حل های متفاوتی بیندیشید و آن ها را به ترتیبی که به ذهنتان می رسند، در دفترچه ای یادداشت کنید. وقتی درباره این راه حل ها به قضاوت و داوری می پردازید، دقت کنید که جریان ایده سازی متوقف نشود.

مرحله سوم، راه حل آفرینی:

پس از گذراندن مراحل فوق، به جایی می رسید که از تعداد ایده هایی که به ذهنتان می آید، کاسته می شود و به تدریج دیگر ایده جدیدی به ذهن شما نمی رسد. در این مرحله، می توانید به دفترچه خود مراجعه کنید و راه حل هایی را که یادداشت کرده اید، غربال کنید. بدین صورت که راه حل های حائز اهمیت را نگه دارید و بقیه را خط بزنید. از راه حل های باقی مانده، راه حل های مشابه را کنار هم بگذارید و از آن ها راه حل واحدی بسازید. همچنین، توجه خود را بر راه حل هایی که نیاز به تصریح دارند، متمرکز کنید. برای مشخص کردن راه حل می توانید به مطالعه و گردآوردی اطلاعات بپردازید . سپس، سعی کنید راه حل هایی را که خلاقانه می دانید، استخراج کنید.

مرحله چهارم، ارزشیابی:

در این مرحله که آخرین مرحله الگو هم هست، باید درباره راه حل هایی که برگزیده اید، قضاوت کنید. برای ارزشیابی و نقد ایده ها و راه حل های خود، می توانید از سؤال هایی بهره بگیرید که بیش تر با " چ" آغاز می شوند، مانند: چرا، چگونه ، چه طور و چه زمان. پاسخ به مجموعه سؤال ها، ماهیت راه حل ها و میزان کارآیی آن ها را برای شما مشخص می کند. توجه داشته باشید که نمی توان این چهار مرحله را خلاصه و یا یکی از آن ها را حذف کرد؛ اگر چه ذهن با ظرافت از یک مرحله به مرحله دیگر گذر می کند. هر فرد باید رعایت ترتیب این مراحل به ایده سازی خلاق بپردازد.

راهکارهای دستیابی به خلاقیت

بی شک مجموع تحقیقاتی که در حوزه روان شناسی تربیتی، تدریس، روان شناسی اجتماعی، ارتباطات و ... انجام شده است، الگو بودن معلم را برای دانش آموزان مورد تأئید قرار می دهد.

بنابراین، براین باوریم که اگر می خواهیم دانش آموزانی خلاق پرورش دهیم، باید معلمانی خلاق داشته باشیم. پس در حرفه معلمی، خود خلاق سازی، مقدم بر خلاق یادگیرندگان است. در این قسمت توصیه هایی برای پرورش خلاقیت شخصی ارائه می شود.

برای دست یابی به تفکر خلاق و خلاقیت، هر روز لحظاتی را به تنهایی و در خلوت به تمرین تفکر خلاق بپردازید. موفقیت شما در رسیدن به تفکر خلاق، بستگی به نحوه بهره گیری از ذهنتان دارد. شما باید بتوانید ذهن خود را برای خلاقیت آسوده نگه دارید. در برنامه ریزی خود اوقاتی را به تفکر خلاق اختصاص دهید و به طور مرتب برنامه خود را پی بگیرید.

بدین منظور هر روز می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

- به یادداشت های خود مراجعه کنید تا شاید در رابطه با مشکل امروز خود، به نکته مفیدی دست یابید.

- از یادداشت ها، فهرست ها، کاتولوگ ها و... استفاده کنید. با فراهم آوردن مجموعه ای جامع از واقعیت ها و اطلاعات در زمینه ای خاص، ذهن شما برای تخیل و تفکر فعال تر می شود.

- در زمان ها و اوقاتی که برای تفکر خلاق در نظر گرفته اید، به اندیشه ورزی بپردازید. منتظر پیدا کردن حال و حوصله نمانید و انتظار نداشته باشد که یکباره راه حل درستی به شما الهام شود.

مطابق برنامه به تفکر بپردازید و به یاد داشته باشید که موفقیت شما در عمل به برنامه ای که تنظیم کرده اید، بستگی دارد.

-اگر در یک روز نتوانستید به تفکر خلاق درباره مسائل خود بپردازید، تسلیم نشوید. در چنین مواقعی پیاده روی کنید، قدم بزنید یا کار دیگری انجام دهید که نیاز به فکر کردن نداشته باشد. پس از انجام این فعالیت ها، مجدداً درباره راه حل مشکل خود یا درباره طرح جدیدتان برای کار به تفکر خلاق بپردازید. پی گیری این عمل، شما را در دستیابی به راه حلی خلاقانه یاری خواهد کرد.

- در هر یک از جلسات روزانه ای که به تفکر خلاق اختصاص داده اید، هر بار یک سؤال مشخص طرح کنید. سپس، بکوشید اندیشه های مبهم خود را به ایده های روشن تبدیل سازید. به فکر باشید که مسأله را دقیق تر و عینی تر طرح کنید؛ زیرا مسائل دقیق و عینی راه حل های عینی و دور از ابهام می طلبد.

- برای رسیدن به جواب و پیدا کردن راه حل ها، برای خودتان محدوده زمانی در نظر بگیرید.

- تا آن جا که می توانید، راه حل های بیش تری را برای مشکل خود به ذهن آورید و سپس این راه حل ها را یادداشت کنید.

- راه حل های گوناگونی را که اندیشیده اید با هم ادغام کنید تا به راه حل یا راه حل هایی اساسی تری برسید.

- وقتی به حل مشکل فکر می کنید، اجازه دهید هر راه حلی که ذهنتان می رسد، ظهور یابد و سپس آن را یادداشت کنید. وقتی در حال اندیشه سازی یا تولید ایده و راه حل هستید، به هیچ وجه به قضاوت و داوری نپردازید.

- برای حل مشکل مورد نظر خود، ابتدا همه واقعیت های مثبت مرتبط با آن را جمع آوری کنید. سپس اطلاعاتی را که در خود مقدمات کار، گرد آورده اید، به آن بیفزایید و در نهایت تخیل خود را به کار گیرید و در انتظار نتایج شگرف آن باشید.

- وقتی احساس کردید به قدر کافی اطلاعات مناسب گرد آورده اید، می توانید به ارزشیابی بپردازید. در این مرحله اطمینان داشته باشید که به مرحله ارزشیابی یا مرحله چهارم از تفکر خلاق دست یافته اید. با نقد و داوری، راه حل های کارساز و اثر گذار را برگزینید و باقی راه حل ها را حذف کنید.

- اگر نسبت به ارزش برنامه یا اندیشه های خود اطمینان کافی ندارید، از دیگران بخواهید در نقد و ارزشیابی آن ها به شما کمک کنند. از این طریق هم می توانید برنامه کار تفکر خلاق خود را مورد ارزشیابی و قضاوت قرار دهید.

منبع

ساعتچی، محمود. روانشناس کاربردی برای مدیران، تهران، ویرایش 1376.

مجله رشد معلم ، شماره8

نسرین بیگلری تبریزی