دكتر محمدعلي آذرشب:
فرهنگ تمدن جهان اسلام فرهنگي پوياست
دكتر محمدعلي آذرشب، استاد دانشگاه گفت: وحدت تمدني جهان اسلام مسألهاي است كه به آن نياز بسياري داريم؛ زيرا فرهنگ و تمدن اسلام، پوياست و شهرستاني نيز در كتاب «مفتاتيحالاسرار و مصابيحالابرار» اين وحدت را به تصوير كشيده است
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، دكتر محمدعلي آذرشب در نشست نقد و بررسي كتاب «مفاتيحالاسرار و مفاتيحالابرار» گفت: اين اثر زمينههايي را براي مطالعه عميق و انديشيدن باز ميكند و آغازي براي حركت فكري و فرهنگي درباره خراسانشناسي را مطرح ميكند.
مصحح اين اثر كه شب گذشته در شصت و نهمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب سخن ميگفت به تفسيرشناسي شهرستاني اشاره كرد و افزود: تفسيرشناسي شهرستاني براساس فهم و درك كامل اسرار و اهل بيت است.
وي افزود: اين كتاب كليد اسرار در تفسير را در بردارد و مطالب آن نيز بيانگر اين مسأله است. در تفسيرها اگر الگو نباشد نميتوانيم به تشخيصهاي ارزشمندي دست يابيم.
اين استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: كليدهاي بسياري در اين كتاب براي تفسير وجود دارد و نتايح بسياري نيز بر فهم قرآن ميتوان كليدهاي بسياري در اين كتاب براي تفسير وجود دارد و نتايح بسياري نيز بر فهم قرآن ميتوان در آن يافت در آن يافت. خلق به معناي آفرينش است و نتايج بسياري نيز در تفسير به همراه خود دارد.
مصحح كتاب «اللغة العربية الحديثة» افزود: تفسير و زمان سند يادآور مسائل بسياري است و نيمه قرن 5 و نيمه قرن 6 هجري قمري دوره مهمي در تفسير بهشمار ميآيد.
اين مصحح يادآور شد: خراسانشناسي بسيار كار مهم و ارزشمندي است و جاي كار زيادي دارد، زيرا در اين دوره مفسران به زبان عربي و فارسي كاملا مسلطند و زبان عربي تحت تأثير زبان فارسي قرار گرفته است.
مصحح كتاب «الادب العربي و تاريخه: حتي نهاية العصر الاموي» افزود: زبان فارسي در اين تفسيرها بسيار جالب است و سبك آن نيز بايد بررسي شود. گاهي شهرستاني كلمهاي را تفسير ميكند به عنوان نمونه خلق در زبان فارسي به معناي آفريدن است و اين آفريدن در زباني ديگر به معناي ساختن و فراساختن ميآيد.
آذرشب يادآور شد: تأثير دانستن يك زبان ديگر در فهم تفسير مهم است و كلماتي كه به كار برده ميشود در تفسير كمتر ميآيد؛ زيرا بعضي از كلمات بر اساس زبان فارسي تغيير ميكند.
وي به واژهاي اشاره كرد گاهي شهرستاني كلمهاي را تفسير ميكند به عنوان نمونه خلق در زبان فارسي به معناي آفريدن است و اين آفريدن در زباني ديگر به معناي ساختن و فراساختن ميآيد و گفت: نفرين يعني ناآفرين و اخراج يك انسان از وجود حقيقي است. زبان فارسي در اين اثر موج ميزند و احتياج به يك فصل جداگانهاي دارد.
اين مصحح يادآور شد: در پايان تفسير، مجلس مكتوبي از متن جلالي نائيني داريم كه كارهاي محكم و ارزشمندي نسبت به شهرستاني انجام داده است. نامبرده مجلس خطي مختوطي به زبان فارسي دارد و مجلس مكتوب اين مجلس مكمل اين تفسير است.
وي افزود: افكار و انديشههاي شهرستاني در اين مجلس خلاصه شده است. وي در مجلسي در خوارزم سخن ميگويد و يكي از زيباترين آثار زبان فارسي است كه ريتم موسيقي بسيار موثري دارد.
اين استاد دانشگاه يادآور شد: اين اثر يادآور مسأله مهمي است و وحدت حوزه تمدني جهان اسلام را به تصوير ميكشد. شهرستاني در نظاميه نيشابور درس خوانده، در خوارزم مجلسي منعقد كرده و در جلد دوم كتاب دهها حاكم از خراسان به آندلس ميروند و دنيايي با هم مرتبط دارند.
مصحح كتاب «تاريخ الادب العربي في العصر العباسي» افزود: تصحيح اين اثر 27 سال پيش انجام شد و با مقدمهاي تفضيلي تا پايان سوره حمد تكميل شد. اين نسخه بسيار پراشكال و مغلوط بود و ما را واداشت كه كار تصحيح آن را برعهده بگيريم.
وي به ويژگيهاي اين تفسير اشاره تأثير دانستن يك زبان ديگر در فهم تفسير مهم است و كلماتي كه به كار برده ميشود در تفسير كمتر ميآيد زيرا بعضي از كلمات بر اساس زبان فارسي تغيير ميكند كرد و گفت: در اين تفسير مسأله باطني و اسماعيلي بودن شهرستاني هويداست و يكي از علل اين گرايش مفاتيحالاسرار به معناي باطني بودن است.
آذرشب يادآور شد: در كتاب ملل و نحل شهرستاني نيز مسأله اسرار آمده است و مفاتيحالاسرار تنها از اسرار سخن نگفته بلكه كليدها را نيز بازگشايي ميكند و بر اساس كليدها قرآن را بررسي كرده و اسرار آيات را به رشته تحرير درآورده است.
وي افزود: من در چند مرحله براي تفسير اين اثر به اين نتيجه رسيدم. در مرحله نخست واژهها را دريافت كردم، در مرحله دوم دريافتم ماوراي اين الفاظ ظاهري چيست و مرحله سوم نيز در تفاسير موجود در زمان خود نگريستم كه معنا و ماوراي اين الفاظ در تفاسير چگونه آمده است.
اين مصصح در ادامه صحبتهايش گفت: در اين تفاسير غواصاني ديدم دنبال يك گوهر ميرفتند پس من هم همت خود را گماشتم كه دنبال اين گوهرها بروم و در مرحله بعدي به دنبال گوهرها بر اساس حكمت و فلسفه رفتم و تفسير اين كتاب را ارائه دادهام.
شصت و نهمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب به نقد و بررسي كتاب «مفاتيحالاسرار و مصابيحالابرار» (تفسير شهرستاني) اختصاص داشت كه شب گذشته با حضور مصحح اثر و جمعي از نسخهپژوهان نقد و بررسي شد.