بالهای مهرت را بگستر

در زمینه مطالعات خانوادگی می توان به سه نوع از روابط اشاره نمود. اول: روابط همسران با یکدیگر . دوم: حقوقی که والدین بر گردن فرزندان دارند، و سوم حقوقی که فرزندان بر پدر و مادر دارند. در این مقاله قصد داریم به بخشی از این حقوق متقابل بپردازیم.

حقوق فرزندان

انتظارات را تعدیل کنید: برخی از والدین ناآگاه کودکان خود را همانند یک فرد بزرگ تلقی کرده و انتظارات مهمی از او دارند. این افراد بی تجربه کودک را در مقابل انجام ندادن کاری که در حد قدرت او نیست مؤاخذه کرده و گاهی تنبیه می کنند. آنان فکر نمی کنند که یک کودک را باید از افق دید او نگاه کرد نه از منظر خودشان. تمایلات، حالات و دنیای کودکان و نوجوانان دیدگاهی نسبت به خود آنان را می طلبد، که والدین برتر به آنان توجه کرده و آن را در معاشرت با کودکان مد نظر قرار می دهند. کودک مثل بزرگ ترها هنوز معنای، تعهد، انجام وظیفه و مسئولیت را درک نمی کند.

امام صادق علیه السلام فرمود: «به فرزندان کارهای آسان بدهند و آنان را به کارهای مشکل وادار نکنند و به رنج و زحمتشان نیندازند و بر آنان ستم ننمایند و به آنان دروغ نگویند و بدانند اگر مرتکب اعمال شوند که فرزندشان به مرحله ی عاق والدین و قطع صله ی رحم برسند، آنان را به مرز کفر می رسانند.»(1)

چنین پدر و مادری با اعمال نسنجیده و انتظارات نا به جا، نه تنها فرزندان خود را به راه صحیح هدایت نکرده اند، بلکه آنان را به سوی انحراف و لغزش سوق داده اند.

چشم پوشی از خطای فرزندان: والدین مهربان معمولاً سعی می کنند از فرزندان خود توقعات بی جا و بی مورد نداشته باشند و به خاطر لغزش ها و خطاهای نوجوانان از آنان انتقاد نکنند. آنان عادت ندارند از فرزندانشان خرده گیری نموده و دائم بچه هایشان را سرزنش کنند.

حقوق والدین

نیکی به والدین: از امام صادق علیه السلام پرسیدند: خداوند متعال که در قرآن می فرماید: «و بالوالدین احسانا» چه معنی دارد و چگونه می توان به پدر و مادر نیکی نمود؟ امام فرمود: احسان این است که با آنان نیک رفتار باشی، آنان را مجبور نکنی که نیازهای خود را از تو درخواست کنند گرچه غنی باشند. از حال و روزگار آنان مشکلاتشان را درک کنی، آیا خداوند نمی فرماید: به مقام نیکوکاران نمی رسید مگر از آنچه را که دوست دارید انفاق بکنید؟ سپس امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر آنان به سن پیری رسیدند، کمترین اهانتی را به آنان روا مدار و بر سر آنان فریاد نزن.» یعنی اگر تو را ناراحت کردند تو به آنان اهانت نکن و اگر تو را زدند بر سرشان داد و فریاد نکن و سخنان تند نگو، «قل لهما قولاً کریماً» به آنان سخن نیک و محبت آمیز بگو مثلاً به آنان بگو «خداوند شما را ببخشد.» این از تو گفتاری نیک است. و اما این که خداوند فرمود: بال های مهر و محبت خود را بر پدر و مادرت بگستر، یعنی با نگاه های مهرآمیز و رأفت انگیز دل آنان را به دست آور و هیچ گاه صدای خود را بالاتر از صدای پدر و مادر نکن و دست خود را بالای دست آنان قرار نده و از قدم های آنان جلوتر مرو.(2)

نیکی برای همیشه: امام صادق علیه السلام فرمود: «چه مانعی دارد یک شخص مسلمان به پدر و مادرش نیکی کند؟ زنده باشند یا مرده! به این ترتیب که از جانب آنان نماز بخواند، صدقه دهد، حج گذارد و روزه بگیرد، تا ثواب آنچه کرده هم چنانکه برای والدین است برای خود او هم باشد. افزون بر این، خداوند متعال به سبب این احسان و نیکی خیر بسیاری را برایش عطا می کند.(3)

امام صادق علیه السلام نیز فرمود: «اگر دوست داری عمری طولانی داشته باشی پدر و مادرت را خوشحال کن».(7)

خوش رفتاری به والدین: رسول خدا صلی الله علیه وآله یک خواهر و یک برادر رضاعی داشت. روزی خواهر نزد پیامبر آمد، وقتی نگاه آن حضرت بر او افتاد با شادمانی از جا بلند شد و زیر انداز خود را برای او بگسترد و وی را روی آن بنشانید و با خوشحالی و روی گشاده با او به گفتگو نشست. پس از مدتی او بلند شد و رفت، اتفاقاً بعد از رفتن خواهر، برادرش نزد پیامبر صلی الله علیه وآله آمد. اما آن حضرت به اندازه ی خواهر، به وی احترام نکرد. از پیامبر علت این رفتار متفاوت را سؤال کردند، در پاسخ فرمود: خواهرم بیش از برادرم به پدر و مادر خدمت می کرد.(4) آیا می دانید که نگاه مهر آمیز به چهره والدین عبادت محسوب می شود؟ و در حدیثی رسول خدا فرمود: «هیچ شخصی به سیمای پدر و مادر خود نگاه محبت آمیز نمی کند، مگر اینکه خداوند متعال در مقابل هر نگاه او ثواب یک حج قبول شده عطا می کند». به پیامبر صلی الله علیه وآله عرض شد: «یا رسول الله! اگر فردی هر روز صد مرتبه به چهره ی پدر یا مادرش نظاره کند باز هم این پاداش را دریافت خواهد کرد؟» فرمود: «آری، اگر روزی صد هزار بار هم این کار را انجام دهد، ثواب صد حج پذیرفته خواهد داشت.»(5)

شاد کردن والدین: فرزندان صالح از هر فرصتی برای خیرخواهی و شاد کردن پدر و مادر خویش بهره می گیرند. این عمل نتایج مثبت و پرباری را برای آنان به همراه دارد. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «استراحت در بستر به خاطر نیکی به والدین که آنان را شاد نمائی و آنان نیز با چهره ای بشاش با تو سخن بگویند بهتر از این است که با شمشیر در راه خدا جهاد کنی و در مقابل اگر کسی والدین خود را خشمگین کند نماز او پذیرفته نیست.»(6)

پی نوشت ها :

1- الکافی، ج 6، ص 50 حدیث 6.

2- بحارالانوار، ج 71، ص 40.

3- (بحار الأنوار، ج 71، ص 47).

4- وسائل الشیعة، ج 21، ص 499 و 489.

5- مستدرک الوسائل، ج 15، ص 204.

6- کنز العمال، ج16، ص 476.

7- بحارالانوار، ج 71، ص 81.

منبع: حقوق متقابل والدین و فرزندان، نوشته پاک نیا، با تلخیص