همه منهای او = هیچ
شعر زیر از "خواجه نصیر الدین طوسی " است. وی فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضیدان و سیاستمدار ایرانی شیعه سده هفتم است.او سنت فلسفه مشایی را که پس از ابن سینا در ایران رو به افول گذاشته بود، بار دیگر احیا کرد. وی مجموعه آرا و دیدگاه‌های کلامی شیعه را در کتاب تجرید الاعتقاد گرد آورده.
او در مراغه رصدخانه‌ای ساخت و کتابخانه‌ای بوجود آورد که حدود چهل هزار جلد کتاب در آن بوده‌است. و با پرورش شاگردانی (همچون قطب الدین شیرازی) و گردآوری دانشمندان ایرانی عامل انتقال تمدن و دانش‌های ایران پیش از مغول به آیندگان شد.
همچنین او یکی از توسعه دهندگان علم مثلثات است که در قرن ۱۶ میلادی کتاب‌های مثلثات او به زبان فرانسه ترجمه گردید.این شعر صادقترین معادله هستی است که او افتخار سرودنش را دارد:
لوان عبدااتی بالصالحات غدا
وَ وِد کل نبی و مرسل و ولی
- اگر کسی، در فردای قیامت، بیاید در حالی که همه اعمال صالح را انجام داده باشد، و همه پیامبران و اولیاء را دوست داشته باشد.
وصام ما صام صوام بلاملل
وقام ماقام قوام بلا کسل
- همه روزها را، بی ملالت، روزه داشته و همه شبها را، بی کاهلی به عبادت به پا خاسته باشد،
وحج کم حجه لله واجبه
وطاف بالبیت طاف غیر منتعل
- حجهای بسیار به جای آورده و با پای برهنه کعبه را طوافها کرده باشد،
وطار فی الجولا یاوی الی احد
وغاص فی البحر مامونا من البلل
- در آسمان پرواز کرده باشد بی تکیه به کسی و در دریا فرو رفته باشد بی تر شدنی،
واکسی الیتامی من الدیباج کلهم
واظعمهم لذیدالبروالعسل
- یتیمان را، همه، جامه های دیبا پوشیده باشد و آنان را از بهترین گندم و عسل خورانیده باشد،
وعاش فی الناس الافا مولفه
عارمن الذنب ه معصوما من الزلل
- و بدینگونه هزاران سال زندگی کرده باشد، بری از گناه و پاک از خطا،
ما کان فی الحشریوم البعث منتفع
الا بحب امیرالمو منین علی
- چنین کس، در روز رستاخیز، از اینهمه اعمال و کردار سودی، که باید نبرد، مگر با دوستی و محبت امیرالمومنین علی.
توضیح:
نتیجه نهایی اعمال، تخلّق به «اخلاق الله» است از طریق قرب به خدا، تا وجود انسان، از این راه، کامل و جاودانی شود و این قرب، متوقف است بر نیت درست و معرفت کامل. و معرفت کامل، مستلزم معرفت ولی کامل است، یعنی معرفت ولایت کلیه محمدیه علویه. و معرفت در این مرتبه، عین حبّ است.
ادبیات و تعهد در اسلام - علامه حکیمی
