آیا كودك من طبیعی است ؟

آیا كودك من طبیعی است ؟ ( قسمت  اول )

از بدو تولد، والدین مشتاقانه در انتظار رسیدن روزی هستند كه فرزندشان شروع به غلتیدن كند، چهار دست و پا برود و روی دو پا بایستد و راه بیفتد. برخلاف تكامل كلامی و زبانی، بررسی مراحل مربوط به تكامل جسمی قابل ارزیابی و سنجش است. تكامل جسمی كودك شامل بخش های جداگانه ای است كه در هر یك از آنها كودك می تواند به شیوه ای خاص، كاری را انجام دهد. از زمانی كه كودك راه رفتن را فرا می گیرد، ارزیابی چگونگی راه رفتن او اهمیت دارد. آیا او یكی از پاها را در مقابل پای دیگر قرار می دهد؟ طرز راه رفتن او چگونه است؟ آیا قدم هایش را محكم بر می دارد؟

از زمانی كه كودك یاد می گیرد با مداد شمعی نقاشی كند، شیوه نقاشی كردن او باید مورد توجه قرار گیرد. چگونه مداد شمعی را روی كاغذ می كشد؟ چگونه آن را به دست می گیرد؟ آیا می تواند فشاری به آن وارد كند و اثری بر روی كاغذ به جا بگذارد؟

برای این كه بتوانیم پاسخ پرسش های مذكور را بیابیم بهتر است كه با مراحل تكامل جسمی كودك آشنا شویم. در این مقاله اطلاعات پایه در زمینه تكامل جسمی كودك و بخش های آن ارائه شده است:

تكامل جسمی كودك را می توان به دو بخش تقسیم كرد:

1)    تكامل حركتی درشت (حركت های اصلی)

2)    تكامل حركتی ظریف

علاوه بر این دو، بخش های دیگری نیز وجود دارد كه كودك را متأثر می سازد و  انجام برخی از كارهای جسمی را دشوار می كند.

-مهارت های توجهی

-مهارت های تلفیقی حسی

1)

تكامل حركتی درشت (حركت های اصلی)این بخش از تكامل جسمی كودك، در مرحله نخست مورد توجه والدین قرار می گیرد.تكامل حركتی درشت یعنی توانایی عمومی یا طبیعی كودك برای حركت كردن به اطراف و به كار گرفتن همه ی قسمت ها و اعضای بدن خودش. فعالیت هایی مانند غلتیدن روی زمین، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن، دویدن، پریدن، از جمله مهارت های حركتی درشت محسوب می شوند. این مهارت ها معمولاً در برگیرنده ی همه بدن هستند یا با استفاده از بخش های متعددی از بدن در یك زمان به نمایش گذاشته می شوند. هنگامی كه قرار است تكامل حركتی درشت فرزند خود را ارزیابی كنیم لازم است كه به نكته های زیر توجه نماییم:

-مقدار سفتی (Muscle tone) عضلانی: وضعیت عضلانی بدن چگونه است؟ آیا عضلات شل هستند؟ یا این كه درهم پیچیده و فشرده؟ اگر تون عضلانی كم باشد و عضلات شل باشند حركت های بدن كودك بدون قدرت و نیرو خواهد بود. اگر تون عضلانی زیاد باشد و عضلات بدن كودك سفت باشند، حركت های ناپیوسته و منقطع خواهد داشت. البته ارزیابی صحیح این بخش توسط متخصص كودكان صورت می گیرد.

-   قدرت عضلانی:نیروی عضلانی كودك چقدر است؟ با كمك دست ها و پاهایش چه مقدار نیرو و فشار می تواند وارد كند؟ در حالت ایستاده  چه اندازه نیرو می تواند وارد كند؟

-چگونگی و كیفیت حركت های بدن: آیا كودك به نرمی جابجا می شود یا با خشكی و سختی ، دست و پاهایش را حركت می دهد؟  آرام حركت می كند یا به سرعت؟ آیا برای این كه به اطراف خود برود، تلاش می كند؟

-دامنه حركت كودك :یكی از مهمترین بخش های تكامل جسمی كودك این است كه كودك به شكلی حركت كند كه همه بدن او را در بر بگیرد، یعنی حركت بتواند از یك طرف بدن به طرف دیگر منتقل شود. مانند این كه كودك بتواند شیئی یا توپی را از یك دست خود به دست دیگر خود بدهد.

2)

تكامل حركتی ظریفاین اصطلاح به حركت هایی گفته می شود كه نیاز به حركت های كوچكتر و مهارت ها و قابلیت های پیچیده تر دارند. آنچه كه بیشتر معروف است این است كه حركت های ظریف، مهارت هایی هستند كه كودك با دستان خود انجام می دهد و می تواند خیلی دقیق نباشد. اغلب فعالیت های كودك برای استفاده صحیح از دستانش در این گروه جای دارد. به طور كلی هنگامی می توان گفت یك كودك از مهارت های حركتی ظریف برخوردار است كه بتواند به خوبی از دستانش استفاده كند و آنها را متناسب با سن خود به كار ببرد. برای بیان كردن مهارت های حركتی ظریف لازم است كه مهارت های دیگری را نیز بشناسیم:

- مهارت های حركتی دیداری:

این مهارت ها، توانایی كودك برای دیدن ( مهارت دیداری) و استفاده همزمان از دست ها است. در اوایل دوره كودكی می توان به فعالیت هایی چون كنار هم چیدن تكه های پازل، ساختن اسباب بازی با مكعب های خانه سازی یا لِگو و ... اشاره نمود.

- مهارت های حركتی نوشتاری:

هر كاری كه شامل استفاده از ابزار نوشتن باشد به عنوان یك مهارت نوشتاری محسوب می شود. مانند: نقاشی كردن، رنگ آمیزی كردن، به كار بردن قلم و... مهمترین نكته در این نوع مهارت ها ، همكاری بین چشم و دست است . كودك با كمك چشمانش، حركت دست ها را كنترل می كند كه چگونه بنویسند یا چگونه نقاشی بكشند.

برنامه ریزی حركتی

برنامه ریزی حركتی یعنی ایجاد ارتباطی موفق با محیط فیزیكی اطراف خود، به عبارت دیگر كودك بتواند فعالیت ها و حركت های خود را برنامه ریزی و سازمان دهی كرده و انجام دهد. زمانی كه كودك می خواهد قطعه های یك پازل را كنار یكدیگر قرار دهد، یك بار نگاه كردن به آن كافی نیست ؛ بلكه او باید بتواند فعالیت خود را سازمان دهی كند تا به موفقیت دست یابد. یعنی بداند كه با كدام قطعه شروع كند و با كدام قطعه پازل را تمام كند، قطعات همرنگ را در كنار یكدیگر قرار دهد و ... نكته مهم این است كه تشخیص دهیم آیا كودك به دلیل وجود مشكل جسمی نمی تواند فعالیتی داشته باشد یا این كه از نظر سازماندهی كردن فعالیت با مشكل رو به روست؟

والدین می توانند مهارت های ظریف حركتی كودك را از روزهای نخست ارزیابی كنند. البته تعیین كردن مرز بین مهارت های حركتی ظریف و مهارت های حركتی درشت دشوار به نظر می رسد. در دوره نوزادی و شیرخوارگی كودك نمی تواند به شكلی هماهنگ از دست های خود استفاده كند و حتی تشخیص مرزهای بین مراحل تكامل جسمی دوره های نوزادی، شیرخوارگی و نوپایی ساده به نظر نمی رسد.

اما از سن دو تا سه سالگی تفاوت های موجود بین مراحل تكامل جسمی بیشتر قابل مشاهده خواهد بود، و می توان به فعالیت هایی كه كودك با دشواری آنها را انجام می دهد توجه نمود.

ادامه دارد ...

در قسمت بعد به عوامل تأثیر گذار در مهارت های حركتی كودك خواهیم پرداخت.