باز گشت به سوی خدا

توبه؛ ضد اصرار بر گناه است، و آن بازگشت از گناهِ گفتار و کردار واندیشه است، و به عبارت دیگر توبه پاک ساختن دل از گناه و بازگشتن از دوری درگاه الهی به نزدیکی است، و به عبارت دیگر ترک گناهان کنونی و عزم بر ترک آنهاد در آینده و تلافی و تدارک تقصیر گذشته است.

عدم اطمینان به پایداری، مانع توبه نیست.

کسی که توبه کرده ولی به خود اعتماد ندارد که بر توبه ثابت بماند و دیگر بار گناه نکند نباید به این سبب از توبه باز ایستد و چنان گمان کند که توبهء او فایده ندارد، که این از فریب شیطان است و از کجا می داند که دیگر بار به آن گناه عود می کند، و شاید پیش از آنکه به گناه بازگردد با توبه از دنیا برود.

و اما بیم از گذشته را باید با قصد و عزم راستین چاره و تدبیر کند، که اگر به این قصد وفا کرد به مطلب خود رسیده و گرنه گناهان سابق او آمرزیده شده و از آنها خلاصی یافته، و به غیر از گناهی که بعد از این توبه مرتکب شده چیزی بر او نیست. و این از فوائد بزرگ است، پس نباید ترس از بازگشت به گناه تو را از توبه بازدارد، که تو با توبهء خود همیشه بین یکی از دو خوبی هستی: یکی بزرگتر: و آن آمرزش گناهان پیشین و عدم بازگشت به گناه در آینده است، و دیگری کوچکتر است: آمرزش گناهان گذشته است، اگر چه مانع از بازگشت به گناه در آینده نباشد. و اگر بعد به گناه عود نماید باز توبه کند، و از پی آن حسنه ای بجا آورد که آن گناه را محو سازد، و از کسانی بشمار آید که عمل شایسته را با عمل بد دیگر آمیخته است.

حسناتی که کفّاره گناهان است یا معلّق است به دل: و آنها عبارت است از ندامت و تضرّع و عجز و فروتنی نمودن به درگاه الهی، و نیّت خیرداشتن برای مسلمین، و قصد و عزم بر طاعات، یا مربوط است به زبان: و اینها عبارت است از اعتراف به ستم و بدی، و کثرت آمرزش طلبی، و یا وابسته است به اعضاء و جوارح: و اینها عبارت است از انواع طاعات و صدقات. و سزوار است که مناسبت بین کار بدی که از کسی سرزده و کار نیکی که برای محو آن در پی بجا می آورد مورد توجه قرار گیرد.

انابت؛ بازگشت از هر چیزی غیر از خداست و رو آوردن به خدای تعالی در دل و در گفتار و کردار، تا پیوسته در فکر و ذکر و طاعت او باشد، و این آخرین درجات توبه و بالاترین مراتب آن است، زیرا توبه بازگشت از گناه به سوی خداست، و انابت بازگشت است به سوی او -سبحانه- از مباحات نیز، پس آن مقامی عالی و جایگاهی بلند است.

و بازگشت و انابهء بنده به سه چیز تمام می شود: