به جای انگشت چی بمکم؟
عادت مکیدن انگشت یا شست در سنین مختلف، آثار و نتایج روانی متفاوتی دارد. کودک پنج ساله ای که همچنان با جدیت انگشت می مکد، می تواند به دلایلی چند، اسباب نگرانی شود. عادت مکیدن انگشت می تواند روی کلام، دندان ها و رشد عاطفی کودک تأثیر نامطلوب بگذارد. عادت مکیدن انگشت هرچه طولانی تر باشد، غلبه بر آن دشوارتر می شود. علتش این است که مکیدن انگشت از شدت استرس می کاهد و بسیاری از بچه ها برای رسیدن به آرامش، انگشت می مکند. این بدان معنا نیست که کودک، فاقد احساس امنیت خاطر است و بدین معنا هم نیست که تقصیری به گردن پدر و مادر اوست. باید عوامل استرس را از چشم انداز کودک شناسایی کنیم. حوادث طبیعی مانند متولد شدن کودک جدید در خانواده و یا رفتن به یک مدرسه جدید، می تواند بر شدت مکیدن انگشت بیافزاید. مکیدن انگشت اغلب زمانی شروع می شود که کودک از کودک دیگری که انگشت می مکد تقلید می کند. اگر فرزند شما پستانک می مکند بهتر این است که پستانک را به تدریج از او بگیرید. مراقب باشید که از مصرف بیش از اندازه پستانک، خودداری نمایید. اما بعضی از بچه ها به مکیدن انگشت ادامه می دهند و گاه پدر و مادر بی آنکه بدانند کدام عامل جسمانی یا احساسی در مکیدن انگشت دخالت دارد سعی می کنند آن را متوقف سازند. این اقدام سبب ادامه دار شدن مکیدن انگشت می شود.
این بچه ها به تدریج ممکن است مشوش، خشمگین و یا پرخاشگر گردند. واکنش های منفی اطرافیان کودک، با تولید استرس و احساس حقارت نه تنها مکیدن انگشت را کم نمی کند که بر میزان آن می افزاید. عادت مکیدن انگشت در فرزندانتان را قبل از رفتن او به مدرسه برطرف کنید. وقتی کودک در مدرسه در فشار قرار می گیرد تا این عادت را ترک کند، عادات دیگری را جایگزین آن می کند و اغلب این عادات جدید در کنار عادت قدیم قرار می گیرند. همچنین بعضی از کودکانی که سعی می کنند سرکلاس انگشت نمکند، احساس بیقراری می کنند و گاه عصبانی می شوند، به طوری که خشمشان سبب بروز رفتارهای ناخوشایند می گردد. به طور کلی مکیدن انگشت می تواند روی عزت نفس بچه ها اثر بگذارد؛ عملکرد درسی آنها را در مدرسه خراب کند؛ بر روابط اجتماعی شان اثر منفی بگذارد؛ به رشد دندان ها و نیز توانائی صحبت روشن و واضح آنها لطمه بزند. انگاره های رفتاری به خصوصی را ایجاد می کنند که عبارتند از: پیچاندن مو، مالیدن گوش و ...
همچنین ناراحتی های عمومی در زمینه سلامتی مثل: زرد زخم، کرمک، کج شدن انگشت ها، زگیل و مسائل دیگر. به هر حال اغلب ناراحتی های ناشی از مکیدن انگشت، پس از ترک این عادت از بین می رود. با توجه به نظرات موجود، زمان مناسب مداخله در انگشت مکیدن کودک زمانی است که او به 5 سالگی می رسد. اما باید در نظر داشت که تمام انسان ها وقتی با یک مرحله گذرا و تحولی در زندگی شان مواجه می شوند دچار استرس می گردند بنابراین نباید در این زمان اقدام به ترک عادت کنیم، زیرا این امر بر استرس موجود می افزاید و تلاش ما تنها موجب ایجاد استرس و اضطراب بیشتر شده و بر شدت عادت موجود می افزاید، در نتیجه بهتر است که ترک عادت مکیدن انگشت را به تعویق بیاندازیم.
راهبردهای مقابله با انگشت مکیدن
رفع استرس: اگر شرایط استرس زا در محیط کودک وجود دارد، آن شرایط برطرف شود.
انتقال توجه : برای کودکان خردسال، توجه او را به یک محرک قوی جلب کنیم. جایگزین کردن یک رفتار جدید، مثل بازی با خمیر و یا تسبیح دست گرفتن، نقاشی، رنگ آمیزی، پازل درست کردن و سایر فعالیت هایی از این قبیل. در این حالت هدف این است که دست کودک مشغول یک فعالیت باشد و رفتاری را انجام دهد که مانع رفتن دست به طرف دهان بشود؛ لازم به ذکر است که جهت جلوگیری از وابسته شدن فرد به یک فعالیت خاص باید تنوع ایجاد گردد.
استفاده از نشان های کلامی و تصویری: برای مثال انداختن حلقه به انگشت. به کودک بگویید اگر انگشت بمکی، انگشتت بزرگ می شود و حلقه، دیگر از دستت بیرون نمی آید. اگر علامت دادن به صورت کلامی باشد می توان به کودک گفت: «هرگاه دیدم که انگشت می مکی یک ضربه به میز می زنم که متوجه بشوی.» اگر بخواهیم از نشانه های تصویری استفاده کنیم می توانیم از یک تصویر مثلاً یک شست با شکل نامناسب استفاده کنیم. در استفاده از این روش، نشانه مورد استفاده فقط برای شما و کودک معنا داشته باشد و دیگران متوجه نشوند که به عزت نفس کودک آسیب نرسد.
انزجار درمانی: مثلاً استفاده از لاک تلخ مزه یا دستکش دست کردن. در این روش هر چه قدر محرک قوی تر باشد، اثر بازدارندگی آن بیشتر خواهد بود.
روش تقویت ژتونی یا پته ای: بدین منظور جدولی تهیه می شود که باید بسیار دقیق باشد و براساس شدت، نوع و میزان بروز رفتار تنظیم شود. به این صورت که رفتار انگشت مکیدن چند بار در روز، هربار چند دقیقه طول می کشد و فاصله زمانی بروز رفتار، چند دقیقه یا ساعت است. برای مثال بچه ای که 2 ساعت فاصله انگشت مکیدن داشت و در برنامه تنظیم شده که این فاصله به 4 ساعت فاصله بین دفعات انگشت مکیدن افزایش یابد، و کودک موفق شود که 4 ساعت انگشت نمکد، به کودک می گوییم چون تو 4 ساعت انگشت نمکیدی می توانی این بستنی را مک بزنی، بعد دوباره برایش ساعت می گیریم و به او می گوییم: «تا 4 ساعت دیگه انگشت نمکیدی و تحمل کردی می توان مک بزنی». این کار موجب بوجود آمدن هویت موفق در کودک می شود، زیرا می بیند که توانسته خودش را کنترل کند و رفتارش از شکل غیرارادی به ارادی تبدیل شده است. دوباره برایش زمان می گیریم و به او می گوییم: «اگه تا 4 ساعت دیگه تحمل کردی می توانی یک مک بزنی و بعد می رویم پارک». بین این ساعات یک ساعتی او را آزاد می گذاریم ولی از اول به او اطلاع می دهیم. وقتی روی 4 ساعت عادت کرد و موفق شد یک ستاره می گیرد و هر 3 ستاره یک جایزه می گیرد.
شکل دهی زمانی: در این مورد زمان را کنترل می کنیم. مثلاً کودکی که موقع خواب 30 دقیقه مک می زند. ابتدا 5 دقیقه مک زدن را کم می کنیم و می گوییم 25 دقیقه می توانی مک بزنی و 5 دقیقه دستش را کنترل می کنیم. بعد که به 25 دقیقه عادت کرد زمان را 20 دقیقه تعیین می کنیم یعنی هر مرحله را که با موفقیت گذراند 5 دقیقه کم می کنیم.
نکته: گذر از هر مرحله باید زمانی انجام شود که فرد در مورد آن مرحله مشکلی نداشته باشد. تقسیم بندی زمان با توجه به شرایط کودک فرق می کند و به ظرفیت تحمل ناکامی فرد، بستگی دارد که با آزمایش و خطا می توانیم آن را تنظیم کنیم.
خودآگاهی را به کودک بیاموزید: با استفاده از آینه کودک را به آگاهی از وضعیت ظاهری اش تشویق کنید . فهرستی از زمان ها و مکان هایی که متوجه ناخن جویدن کودک می شوید، تهیه کنید. موقعیت هایی را که با این عادت در ارتباط هستند. عوض کنید و یا از آن ها دوری کنید . بعد از سه چهار روز، حال کودک به تدریج بهتر می شود. پس از مدت مذکور، شرایط شیمیایی بدن، خودش را با شرایط جدید تطبیق می دهد و کودک می تواند به راحتی بیشتری، نمکیدن انگشت کنار بیاید. از این زمان به بعد، هر روزی که کودک آن را با موفقیت پشت سر بگذارد، بر عزت نفس و اطمینان خاطرش اضافه می شود. معمولاً بعد از یک هفته نمکیدن، میل به مکیدن به حداقل می رسد و یا به کلی از میان می رود.
منبع: ماهنامه آموزشی کودک
مقالات مرتبط
