نهضت علمی جدید

توسعه علمی و فکری

امام صادق علیه السلام حدود 30 سال در مسؤولیت امامت بود. او از دریای قرآن گوهرهای جدیدی استخراج کرده و از شگفتیهای آن پرده برداری کرده بود و آن ها را دراختیار عاشقان قرار داده بود. در تأویل قرآن سرآمد بود. به احیای سنت رسول الله صلی الله علیه وآله پرداخت و در چهره آن خط فکری اسلام را در عرصه عمل نشان داد و مبانی آن را براساس منطق و برهان تبیین کرد. ابواب فقه را در عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گشود.

اصلاح عقاید

در عصر او عقاید گوناگون و مخالف با اسلام راستین وجود داشتند که پیروان آنها با هم درگیری داشتند. کسانی پیدا شدند که برای خداوند صورت قایل شدند و بدعتهایی را در دین روا داشتند، امام به اصلاح عقاید پرداخت و در زمینه توحید، جبر، قدروقضا و مسایل گوناگون تلاش هایی ارزنده داشت.

او با آموزشهای خود و بحث ها و نقدها، ریشه بسیاری از افکار خرافی را زد و نهضتی علمی بوجود آورد. کوشید بدعت ها را از میان بردارد. خطوط غیراسلامی رامعرفی کند، انحرافات را به مردم بشناساند.

توسعه افکار

از خدمات مهم امام توسعه فکر و اندیشه و آزاد ساختن آن از قیود بود. بحث آزاد و عرضه اندیشه ها در محافل علمی را بدون هیچگونه محدودیتی پایه گذاری کرد تا حدی که یک مادی ملحد هم حق یافت که آراء و عقاید خود را عرضه بدارد و دیگران نیز در برابر این ابراز عقیده به تقابل آراء و بحث و بررسی می پرداختند و در این تقابل حق از ناحق شناخته می شد. مسأله بحث آزاد وتعبدی نبودن قبول دین سبب شد که مردم به سوی مذهبی که امام پیشوای آن بود روی آورند و توجهات به سوی محضر او معطوف گردد.

توسعه علوم

ایشان به توسعه و گسترش علوم پرداخته و بزرگترین پایگاه علمی را درعرصه خود بنا نهاد. مدینه را سرای هجرت عالمان برای همه علاقمندان ساخت. دانش های متعددی را که بسیاری از آنها تا آن تاریخ در جامعه بی سابقه بودند، معرفی و شخصاٌ آنها راتدریس کرد. شریعت پیامبر را گسترش داد. موسس بسیاری ازعلوم جدید است. روش های جدیدی را در تحقیق و بررسی عرضه کرده است. مکتب کلامی پایه گذاری کرد که در سایه آن دیگران توانسته اند حرف های اعتقادی خود سر و سامان دهند و خط روشنی را از دیدگاههای خود بیابند. پاسخ های او به سؤالات فقهی در کتبی جمع آوری شده که منبع استفاده محققان است.

نهضت علمی

اختلافات سیاسی بین امویان و عباسیان و انشعاب اسلام به فرقه های مختلف و ظهور عقاید مادی و نفوذ فلسفه یونان دراسلام ازطرف دیگر چنین ایجاب می نمود که یک نهضت علمی که پایه های آن بر حقایق مسلم استوار باشد بوجود آید تا هم حقایق دینی را از میان خرافات بیرون کشد و هم دربرابر مجادلات با نیروی منطق و استدلال مقاومت کرده و آراء آنها را

محکوم سازد. بوجود آوردن چنین نهضت علمی در محیط آشفته آن عصر کار هرکسی نبود، فقط کسی شایسته این مقام بود که از جانب خداوند پشتیبانی شود تا بتواند به نیروی الهام و طهارت نفس وجود خود را به مبدأ کبریایی ارتباط دهد و جواهر گرانبهای حقایق را از دریای علم الهی به چنگ آورده و در معرض استفاده قرار دهد.

تنها وجود گرامی حضرت صادق(ع) شایسته احراز چنین مقامی بود که آن حضرت از آغاز امامت خود این روش ستوده را تعقیب کرد و در نشر معارف و تبلیغ احکام و تعلیم و تربیت مسلمانان کمر همت برمیان بست.

زمان امام دوره تحول علمی و نهضت همگانی برای فراگرفتن علوم بشمار می رفت و عصر ی بود که آن حضرت متکلمین و محدثین و فقهاء و دانشمندان عالی مقامی را پرورش داد و مردم رابه خودشناسی و خداشناسی هدایت نموده است.

دراین عصر بود که کلام و حکمت در برابر فلسفه یونان عرض اندام نموده و دنیای اسلام فلاسفه وحکمای بزرگ و متکلمین را تربیت نمود که جهانیان بوجود آنها افتخار دارند. درست است که یونانیان مبتکر فلسفه بوده اند و لیکن کلام و حکمت و فلسفه اسلامی آن مطالب را تحت الشعاع خود قرارداده و تدریس عمومی در مسجد و مباحثه علمای دین در مسایل موجب گردید که اکثر مردم به فکر تحصیل برآمده جویای علم و خواهان کمال و دانش گردیدند.

همزمان با نهضت علمی و پیشرفت دانش و کشف حقایق بوسیله حضرت صادق(ع) در مدینه منصور خلیفه وقت هم برای تضعیف حوزه علمی مدینه به فکر ایجاد مکتب دیگری افتاد که هم بتواند دربرابر مکتب جعفری استقلال علمی داشته باشد و هم مردم را سرگرم کرده و از حاضرشدن در محضر امام(ع) مانع شود و این نقشه منصور در اثر وحشتی بود که از نفوذ علمی حضرت صادق(ع) در بین مسلمانان بوجود آمده بود، بدین جهت مدرسه ای در محله کرخ بغداد بنا نمود.

مدرسه بغداد در برابر مکتب جعفری نمی توانست برابری کند، مکتب مدینه در کف با کفایت حضرت صادق(ع) قرا رداشت و به منبع دانش الهی متصل بود. امام مسایل فقهی و علمی را که پراکنده بود، بصورت منظم و کلاسیک درآورد و در هر رشته از علوم شاگردان زیادی تربیت فرمود که موجب اشاعه معارف اسلامی درجهان شده و افتخار شاگردی خود را نسبت به آن بزرگوار درمجامع عمومی اظهار داشتند.

منبع: کتاب حضرت صادق علیه السلام.

گردآورنده: ایمان چیت ساز.