حوزه حلب

دوره اول

با مرور بر تاريخ حلب درمى‏يابيم كه نخستين دوره حوزه علميه شيعه حلب به عصر حمدانيان مى‏رسد از جمله دانشمندانى كه در اين دوره در حلب مى‏زيستند ابونصر محمد بن محمد بن طرفان مشهور به «ابونصر فارابى‏» (حدود 259 - 339 ق.) است وى مدت زيادى در بغداد ماند و علوم بسيارى را در آنجا تحصيل كرد سپس در سال 330 هجرى به حلب رفت و در پناه امير سيف الدوله حمدانى زندگى كرد از جمله آثار اوست: 1 - آراء اهل المدينه الفاضله 2 - احصاء العلوم 3 - فصوص الحكم 4 - السياسات المدينية 5 - كتاب الجمع بين رايى افلاطون الالهى و ارسطو حمدانيان توجه خاصى به فرهنگ اسلامى و تفكر شيعى داشتند از اين رو در تاسيس كتابخانه‏ها و بزرگداشت مقام دانشمندان دينى مى‏كوشيدند.

«شيخ ابو الحسين ثابت بن اسلم بن عبد الوهاب حلبى‏» از جمله دانشمندانى بود كه در اين دوره مى‏زيست وى از بزرگان شيعه و دانشمندان علم نحو بود و كتابخانه شهر حلب در در زمان سيف الدوله اداره مى‏كرد اسماعليليان به موجب كتابى كه وى درباره چگونگى پيدايش اين مذهب و نقاط ضعف آن نگاشته بود او را به شهادت رساندند تاريخ شهادت وى از بين سالهاى 420 الى 460 ذكر كرده‏اند.

دوره دوم

اين دوره مقارن با عصر آل مرداس است‏شيعه در اين زمان به رشد و شكوفايى خاصى رسيد برخى از شاگردان شيخ مفيد و سيد مرتضى در اين شهر مى‏زيسته و بعضى از رسايلى كه آنان نگاشته‏اند در جواب مردم حلب است.

«ابو الصلاح تقى نجم الدين حلبى‏» خليفه سيد مرتضى در بلاد حلب بوده كه جوابگوى سؤالات فقهى و كلامى مردم حلب بوده و حوزه درس داشته‏است.

«حمزة بن عبد العزيز ديلمى‏» معروف به «سلار» از ديگر دانشمندان و فقهاى بزرگ شيعه در اين دوره است كه از حوزه علميه بغداد به حلب هجرت كرده‏است وى از شاگردان شيخ مفيد و سيد مرتضى است‏سيد مرتضى او را به نيابت به حوزه علميه حلب فرستاد تا منصب احكام و دروس را بر عهده گيرد. «التقريب‏» در اصول فقه «المراسم‏» در فقه و «التذكره فى حقيقة الجوهر و العرض‏» از تاليفات اوست.

از ديگر دانشمندان شيعه كه در اين دوره مى‏زيسته است «عز الدين ابو المكارم حمزة بن على بن زهره حسينى حلبى‏» (متوفى 585 ق.)معروف به «سيد ابو المكارم ابن زهره‏» است.

ابن زهره از فقهاى نامى و متكلمان مشهور قرن ششم و بزرگترين دانشمند شهر تاريخى حلب است كه در علم فقه و اصول و كلام و ادبيات عرب مهارت بسزايى داشته است نسبت وى با هشت واسطه به امام صادق(ع) مى‏پيوندد خاندان ابن زهره پيوسته منصب نقابت و رياست علمى و دينى شيعه حلب را برعهده داشته و همواره مورد تجليل مردم بوده‏اند.

وى داراى حوزه درس بوده و شاگردان بسيارى را در مكتب خويش پرورده است.

«رشيد الدين محمد بن على بن شهرآشوب مازندرانى‏» (متوفى 588) نيز از مفاخر شيعه در نيمه دوم قرن ششم هجرى است كه زمانى را در حوزه علميه حلب بوده است و در ادبيات عرب، شعر، قرائت، تفسير، حديث، فقه، اصول و علوم عقلى تبحر داشته است وى در بغداد مى‏زيست و در اواخر عمر در حلب اقامت گزيد و به تدريس مشغول شد.

آرامگاه او امروز در بيرون شهر حلب زيارتگاه مسلمين است.

پس از دو دوره‏اى كه معاصر آل حمدان و آل مرداس است‏شيعه مورد خشم حكام و امراى وقت بوده و نتوانسته است به صورتى فراگير به فعاليت پردازد و حوزه درسى داشته باشد.