تبیان، دستیار زندگی
معرفی حوزه مكه معظمه
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حوزه مكه معظمه

معرفی حوزه مكه معظمه

رسول گرامى (ص ) در غار حراء كه با سوره مباركه علق و آيه شريفه اقرا بـاسم ربك الذى خلق و بعثت به پيامبرى شروع گرديد, حضرتش مامور ابلاغ وحى و تعليم قرآن كريم به مردم بودو در طول 13 سال - از بعثت تا هجرت - حدود دو سوم از قرآن در مكه نازل شد و به حكم آيه .. .

و انزلنا اليك الذكر لتبين للناس , ما نزل اليهم و لعلهم يتفكرون (نحل , 44), و بر تو قـرآن را نازل كرديم تا براى مردم آنچه برايشان نازل شده است توضيح دهى و اميد كه آنها انديشه كـنـنـد, مـكـلف بود كه كلام خدا را كماهى به مردم ابلاغ كرده و مشكلات آن را براى ايشان حل نـمـايـد, بـه هـمـين دليل ابتدا از نزديكترين كسان خود كه اول آنها در كنار وى حضرت على بن ابـى طـالب (ع ) و بانوى اسلام خديجه كبرى (ع ) بودند تعليمات قرآنى را شروع نمود, اين حلقات دروس الهى در خانه حضرت خديجه (ع ) و شعب ابى طالب وبازار عكاظ و كعبه مكرمه و ادامه آن در مـنزل ارقم بن ابى الارقم مخزومى (م 55 ق ) تشكيل مى گرديد كه مربوط به دسته يا شعبه يا عـقيدتى خاص جز دستورات كلى اسلامى نبود, و چون با دشمنى شديدزعماى قريش : ابوسفيان , ابولهب , ابوجهل و امثال آنها مواجه بودند غالبا نشر احكام قرآنى و اقامه واجبات الهى در حال اختفا انجام مى گرديد, ولى پس از فتح مكه حوزه هاى تعاليم قرآنى و هدايت مردم و پاسخ ‌به سئوالات و مـبهمات مسلمانان در مسجد الحرام و در بعضى از نقاط شهر مكه تشكيل مى گرديد و مهمترين تعليم دهندگان آن كه بيشتر آنان از شاگردان مكتب حضرت على بن ابى طالب و حسنين (ع ) و ابن عباس بودند عبارتند از: 1) ابـوعبداله عكرمه (20 - 107 ق ) فرزند عبداللّه از مردم بربر مغرب زمين كه غلام ابن عباس بود ولى در مسجدالحرام يا در خانه ابن عباس مى نشست و به تعليم مردم در رفع مشكلات مسلمانان مـى پرداخت ,ابن عساكر در تاريخ دمشق (17/140) از قول قتاده مى نويسد: اعلم الناس بالحلال و الحرام الحسن (ع ) و اعلمهم بالمناسك عطاء بن رباح و اعلمهم بالتفسير عكرمه , داناترين مردم به حـلال و حـرام امـام حـسن (ع ) و اعلم آنها به مناسك حج عطاء بن رباح و داناترين مردم به تفسير عكرمه است .

2) عطاء بن رباح ابومحمد (م 114 يا 115 ق ) ايرانى تبار و از شاگردان ابن عباس بود شيخ طوسى و ابـن سـعـد و ذهـبـى در كتب رجال خود او را به عنوان صحابه حضرت امير (ع ) و مفتى و شيخ الاسـلام مـكـه يـادكـرده انـد, وى در مـسـجدالحرام مى نشست و عده اى از طلاب علوم دينى و مسلمانان گرد او جمع شده استماع حديث مى كردند, سير اعلام النبلاء 80 نفر از شاگردان او را نـام بـرده اسـت , سـلـيمان رفيع گفته است كه به مسجدالحرام وارد شدم ديدم كه مردم به دور مردى گرد آمده اند هنگامى كه پرسيدم دانستم او عطاء بن رباح است .

3) امام ابومحمد عمرو (45 - 126 ق ) فرزند دينار مكى از ائمه تابعين و از اصحاب امام محمد باقر (ع ) از يمن به حجاز هجرت كرد و در مسجدالحرام مسند حديث و تدريس را به خود اختصاص داد ذهـبى در سير اعلام النبلاء (5/300) وى را امام كبير و شيخ در زمان خود وصف كرده و 23 نفر از اعـاظـم محدثينى را كه از شاگردان او بودند نام برده است و مى نويسد كه حوزه درس ابومحمد عمرو از پررونق ترين حوزه هاى شيعى آن عصر در مسجدالحرام بود و شيعه و سنى در حلقه درسى او شـركـت داشـتـند, ابوعماد حنبلى در شذرات الذهب (1/171) او را در فقاهت و اعلميت بسيار ستوده است .

4) ابـوالـولـيـد عبدالملك (149 يا 151 ق ) فرزند عبدالعزير بن جريح معروف به ابن جريح از اكابر فـقـهـاى شيعه و از اصحاب حضرت ابوعبداللّه جعفر الصادق , ابن سعد او را از طبقه چهارم تابيعن مـكـه ذكـر نمود و سير اعلام النبلاء (6/325) وى را امام علامه حافظ و شيخ مسجدالحرام وصف كـرده و شرح حال او را به تفضيل آورده است , نوشته اند كه اولين كسى است كه به نگاشتن علم و محفوظات خود پرداخت و از عكرمه و عطاء و ابومحمد و طاووسى استماع حديث كرده است كشى در رجـال خـود مـى نـويسد (333) او از عامه است ولى محبت شديدى نسبت به خاندان عصمت (ع )دارد, وحيد بهبهانى در تعليقه رجالى خود او را از ثقات روات حديث شيعه مى داند.

5) ابـوخـالـد مـسلم (100 - 180 ق ) فرزند خالد شيخ فقهاء مكه , جمع بسيارى در حوزه او تربيت يـافـتـه انـد كه از جمله آنها امام شافعى بود, ابن سعد در الطبقات الكبرى (5/499) او را در شمار طـبـقه پنجم تابعين ذكر كرده و شيخ طوسى در رجال خود (309) او را از اصحاب حضرت جعفر الـصادق (ع ) و در شمار راويان حديث ذكر كرده است و العبر در باره او مى نويسد كان فقيها عابدا يصوم الدهر.

حـوزه مـكـه هـمـچـنـان بـا ولايـت ابـوقتاده انصارى و بعدا جاريه بن قدامه تميمى در خلافت اميرالمومنين (ع ) در مكه ادامه داشت ولى بعد از شهادت آن حضرت و در خلافت معاويه اصحاب و تابعين تحت فشارشديد كمتر به تعليم و تعلم مى پرداختند و به هنگام حكومت حجاج بن يوسف ثـقـفـى در عراق شيعيان و اصحاب بيشتر به مكه پناه برده و آن ايام كه مصادف با ولايت عمر بن عـبـدالـعـزيـز بر مكه بود كار تعليم وتشكيل حوزه ها ادامه داشت , پس از شهادت زيد بن على بن الـحـسين (ع ) و همچنين در عصر امام محمد باقر (ع ) و امام جعفر الصادق (ع ) حوزه مكه مجمع مـحـدثين و شيوخ روات و دانشمندان اماميه و زيديه بود (56 - 148 ق ), و در قرون سوم و چهارم هـجـرى كـه دولـتهاى فاطميين و آل بويه و آل احمد حكومت داشتند حوزه هاى اماميه در مكه داراى رونق بسيارى بوده است , علماى اماميه نظير ابوطالب احمد بن على (م ح 283 ق ) از احفاد اصغر بن امام زين العابدين (ع ) و فرزندش سيد عقيقى صاحبان كتاب تاريخ الرجال و كتاب الرجال از مـدرسين بلند آوازه حوزه اماميه مكه بودند, و همچنين از زعماى علما و محدثين مكه افرادى مـانـنـد عتبه بن عبداللّه حمصى و شيخ ابوالحسن على بن منده در 380 بسيارى از احاديث ائمه اثنى عشر را نقل كرده و در كتاب كفايه الاثر فى النص على الائمه الاثنى عشر ضبط نموده است , و نيزهنگامى كه عمارت خانه بزرگ ابومنصور خمار تاش بن عبداللّه قزوينى بين سالهاى 495 تا 500 بـه پـايـان رسـيد و وقف حجاج گرديد, خود يكى از مراكز فرهنگى اهل بيت در مكه بود, و عصر صـفـوى نـيـز ازعلماى اخبارى و اصولى اماميه : محمد امين استرآبادى (م 1033 ق ) و ملا خليلا قـزويـنى (م 1089 ق ) و در عصر نادرشاه افشار سيد نصراللّه موسوى حائرى يكى پس از ديگرى در مـكـه اقامت داشته و حوزه اماميه آن شهر را اداره مى نمودند كه شيخ برغانى حائرى بر اثر ضربات هولناك يكى از معاندين در مدينه به شهادت رسيد و در قبرستان بقيع مدفون شد (1281 ق ).