حوزه كاظمين

با توجه به اين نكته كه شيعه نسبت به امامان خود احترام خاصى قائل است و آنان را حاملان علوم انبيا و قرآن و سنت نبوى(ص) مى‏داند در زمان حياتشان از پرتو انوارشان بهره برده و تا حد ممكن به تشكيل حلقات درس و حوزه‏هاى علمى ايشان پرداخته‏اند و پس از وفاتشان نيز آرامگاههاى آنان را مركز حوزه‏هاى دينى قرار داده و از فيض بى منتهايشان استفاده كرده‏اند

يكى از حوزه‏هاى علميه شيعه كه در زمان حيات امام موسى كاظم(ع) و امام جواد(ع) شكل گرفته و به تربيت دانشجويان اسلامى پرداخته حوزه علميه بغداد است پس از چندى‏«كاظمين‏» حوزه علميه شيعه گرديده‏است.

امام كاظم و امام جواد(ع) پس از شهادتشان در «مقابر قريش‏» بغداد به خاك سپرده شدند و همين امر باعث گرديد تا پس از شهادت آن دو امام اين مقبره محل زيارت شيعيان گردد و رو به آبادانى نهد.

«معز الدوله‏»در سال 336 هجرى مقدم برهر كار به تجديد ساختمان مشهد كاظمين پرداخته آن را از اساس پى‏ريزى و بنيان ساخته و برگرداگرد حرم مطهر صحنى مجلل و موسع بگرانيده اطراف صحن را هم حجرات متعددى براى سكونت اهل علم و طلاب فرقه اماميه احداث و در ضلع شرقى آن هم مقصوره‏اى براى تدريس عمومى بنا نهاده آن را «مدرس‏» بناميد.

وى پس از استقرار در عراق به سال 339 هجرى از شيخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه قمى كه از اعاظم اصحاب سعد بن عبد الله اشعرى قمى شمرده مى‏شد و به فضل و دانش و فطانت و كياست در بين خواص مشهور و در قم مقيم و مورد وثوق عامه بود براى هجرت به بغداد از سوى برادر خود «ركن الدوله ديلمى‏» كه در شهر رى سلطنت داشت، دعوت كرد.

ركن الدولة وسايل سفر آن عالم جليل را فراهم‏كرد و او را به طرف بغداد حركت داد و در برابر مجامع علمى طبقات مختلف اهل سنت جامع علمى نوينى هم براى فرقه اماميه در مسجد براثا و صحن كاظميه تاسيس فرمود و شخصا به تدريس و تعليم آنها پرداخت.

بدين ترتيب حوزه علميه كاظمين در امتداد حوزه علميه بغداد قرار دارد و پنجمين دوره حوزه علميه بغداد نخستين دوره حوزه علميه كاظمين خواهد بود ليكن بايد توجه داشت كه مركز تدريس شيخ مفيد و محل تجمع شيعيان بغداد «مسجد براثا» بوده و گويا حوزه علميه كاظمين در اين دوره از رونق چندانى برخوردار نبوده است.

چنانكه نوشته‏اند بر اثر تصادمات فكرى، شيخ طوسى مجبور به هجرت از بغداد گرديد و در كاظمين سكونت نكرد و به نجف اشرف هجرت كرد كه اين خود از دو حال خارج نيست‏يا اينكه شيخ طوسى به سبب نزديكى كاظمين به بغداد احساس آسودگى نمى‏كرده است‏يا كاظمين هنوز به صورت محلى آبادان و مسكونى در نيامده بود.

پس از اين دوره در تاريخ شيعه از حوزه علميه بغداد نامى نيست و ليكن بزرگانى از اهل فضل در كاظمين ساكن بوده و به نشر فرهنگ شيعى در اين سامان پرداخته‏اند.

البته نبايد از ياد برد كه در سال 608 ق. الناصر لدين الله خليفه عباسى امر كرد تا حجره‏هاى بارگاه موسى بن جعفر را هم مانند مدرسه‏هاى نظاميه و زمرد خاتون (مادر خود) مركز اهل علم و طلاب علوم دينى براى تدريس فقه و حديث و تفسير و ادبيات گردانند و هم دستور داد كه در آن مدرسه «مسند امام احمد بن حنبل‏» را در خدمت علامه فقيه امامى صفى الدين محمد بن معد موسوى تلمذ نمايند.

بدين ترتيب پس از واقعه سال 448 و هجرت شيخ طوسى سال 608 را مى‏توان نقطه آغاز مجدد حوزه علميه كاظمين به شمار آورد كه در امتداد حوزه بغداد به فعاليت علمى مشغول بوده‏است.

در دوره‏هاى اخير به سه مدرسه در اين حوزه اشاره كرده‏اند: 1 - مدرسه سيد حيدر 2 - مدرسه آيت الله شيخ مهدى خالصى 3 - مدرسه سيد محسن اعرجى

از آنجا كه بيوتات علميه نيز خود مركز آموزش طلاب و دانشجويان اسلامى بوده‏اند، دهها بيت در كاظمين به اين مهم پرداخته‏اند. برخى از بيوتات علمى كاظمين عبارتند از:

1 - بيت‏سيد محمد على هبة الدين شهرستانى

2 - بيت‏سيد محسن اعرجى (متوفى 1227ق)

3 - بيت‏شيخ احمد بلاغى كاظمينى (متوفى 1271) كه شيخ محمد جواد بلاغى ساكن نجف از اين خاندان است.

4 - بيت‏شيخ ابراهيم جزائرى ساكن كاظمين كه به سال 1231 هجرى زنده بود.

آل مظفر (شيخ محمد حسن مظفر شيخ محمد حسين مظفر و شيخ محمد رضاى مظفر) از اين خاندان هستند.

5 - بيت‏سيد حيدر (متوفى 1265)كه از بزرگان علم در عصر خويش بود.مجتهد بزرگ سيد مهدى حيدرى كه از بزرگان علم و مراجع عراق در قرون اخير بود و در جنگ جهانى اول مردم را بر ضد انگليس به جهاد فراخواند از اين خاندان است

6 - بيت‏شيخ عبد العزيز خالصى(متوفى 1286)كه نسبتشان به على بن مظاهر برادر حبيب بن مظاهر مى‏رسد آية الله شيخ مهدى خالصى كه از مراجع تقليد عصر خويش به حساب مى‏آمد از اين خاندان است.

7 - بيت‏شبر كه ذريه سيد عبدالله شبر(متوفى 1242) ازاعلام عصر و دانشمندان كثير التاليف شيعه است‏سيد عباس شبر مقيم بصره و سيد على شبر مقيم كويت از ديگر دانشمندان و مراجع تقليد هستند و كه از اين بيت برخاسته‏اند.

8 - بيت‏سيد اسماعيل صدر (متوفى 1338)كه سيد حسن صدر مقيم كاظمين از اين خاندان است.

9 - بيت‏شيخ محمد حسن آل ياسين (متوفى 1308) كه در نجف و كاظمين از بيوتات علم و ادب هستند.

مشاهير علما و فقهاى حوزه علميه كاظمين در قرن گذشته عبارتند از

1 - فقيه دانشمند شيخ احمد بن شيخ محمد حسين بن هاشم كاظمى

2 - فقيه اصولى شيخ محمد حسين بن شيخ هاشم كاظمى(متوفى 1308 ق.)

3 - فقيه فاضل شيخ جعفر بن شيخ محمد جواد بن شيخ محمد حسين كاظمى(متوفى حدود 1332)

4 - فقيه متقى شيخ راضى بن شيخ محمد كاظم كاظمى(متوفى حدود 1350)

5 - فقيه اصولى شيخ محمد بن كاظم كاظمى

6 - دانشمند فقيه شيخ حسن بن شيخ طالب اسدى كاظمى

7 - عالم فاضل شيخ حسن بن شيخ اسد الله دزفولى شوشترى كاظمى(متوفى 1300)

8 - فقيه وارسته شيخ محمد جواد بن شيخ محمد حسين كاظمى صاحب الهداية (متوفى 1328)

9 - فقيه پرهيزگار و محقق اصولى مرجع تقليد بغداد شيخ محمد حسن بن ياسين تلعكبرى كاظمى(متوفى 1308)

10 - فقيه اصولى شيخ محمد حسن بن محمد صالح ربيعى بغدادى كاظمى(متوفى 1336)

11 - فقيه مجاهد سيد مصطفى بن سيد حسين حسينى كاشانى كاظمى (متوفى 1336) 12 - فقيه اصولى علامه مجاهد سيد حسين على بن سيد نور على حسينى بغدادى(متوفى 1337)

13 - عالم جامع سيد على بن سيد عطيفه حسينى كاظمى(متوفى 1306)

14 - فقيه اصولى شيخ على بن شيخ محمد تقى دزفولى شوشترى كاظمى(متوفى حدود 1330)

15 - فقيه اصولى شيخ محمد على بن شيخ حسن جمالى قابچى خراسانى كاظمى(متوفى 1365)

16 - جامع معقول و منقول احمد حيدرى حسنى كاظمى(متوفى 1381)

17 - فقيه اصولى سيد محمد امين بن سيد حسين حسنى بغدادى(متوفى 1331)

18 - فقيه اصولى سيد حيدر بن اسماعيل موسوى عاملى كاظمى

19 - عالم عامل شيخ راضى بن شيخ حسين بن عزيز خالصى(متوفى 1347)

20 - عالم محقق شيخ حسن بن محمد قابچى كاظمى

21 - فقيه اصولى سيد حسن بن سيد هادى(متوفى 1354)

22 - فقيه خبير سيد جعفر بن سيد محمد اعرجى حسينى (متوفى 1332)

23 - دانشمند متفكر سيد محمد جواد بن سيد اسماعيل كاظمى موسوى عاملى(متوفى 1361)

24 - شيخ عبدالحسين بن على محلاتى اصفهانى يزدى كاظمى (متوفى 1323)

25 - دانشمند بزرگ و فقيه فاضل سيد عبدالكريم بن سيد حسن اعرجى كاظمى (متوفى 1308)

26 - بزرگ فقيه عصر شيعه در كاظمين شيخ محمد طاهر بن شيخ محسن دزفولى كاظمى (متوفى 1315)

27 - فقيه جليل شيخ عباس بن شيخ محمد جصانى كاظمى (متوفى 1306)

28 - شيخ عبد الحسين بن محمد جواد بغدادى (متوفى 1365)

29 - جامع فنون عبد الحسين بن شيخ باقر آل ياسين كاظمى (متوفى 1351)

30 - فقيه كامل سيد صدر محمد على بن سيد اسماعيل عاملى كاظمى (متوفى 1373)

31 - عالم ربانى سيد مهدى بن احمد بن حيدر حسنى كاظمى (متوفى 1341) 32 - مرجع عاليقدر شيخ محمد رضا بن شيخ عبدالحسين آل ياسين كاظمى (متوفى 1370) مؤلف كتاب «بلغة الراغبين فى فقه آل ياسين‏»

33 - فقيه اصولى شيخ محمد صادق بن شيخ حسين خالصى (متوفى 1341)

34 - علامه فقيه ميرزا محمد بن داود امام الحرمين همدانى (متوفى 1303)

35 - علامه فقيه و محدث كبير شيخ قاسم بن محمد بن جواد كاظمى ابن الوندى (متوفى 1100) مؤلف كتاب‏«شرح الاستبصار»

36 - اديب فاضل سيد ابوالحسن بن حسين كاظمى (از شعراى قرن داوزدهم)

37 - علامه محقق شيخ عبد النبى كاظمى(متوفى 1256) مؤلف «تكملة الرجال‏»