فیلمسازی برای من نوعی بیان حدیث نفس است
ابراهیم حاتمی‌كیا در جمع دانشجویان:
در هنگام نگارش، امیدی به ساخت «آژانس شیشه‌ای» نداشتم
«به رنگ ارغوان» اگر زهری داشته، پس از سه سال از بین رفته است
ابراهیم حاتمی‌كیا كارگردان سینما در قالب نشستی با عنوان بررسی سینمای دهه‌ی 70، پس از نمایش «آژانس شیشه‌ای» در جمع دانشجویان دانشگاه شریف به سئوالات مختلفی پاسخ داد.
به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، روز چهارم آذرماه ـ در دومین روز از همایش «سی سال انقلاب اسلامی، دستاوردها، آسیب‌ها و فرصت‌ها» این نشست با اجرای حسین معززی‌نیا ـ منتقد ـ برگزار شد.
سینما وسیله‌ای برای بیان اهدافم است
ابراهیم حاتمی‌كیا به آغاز كارش درحرفه‌ی سینما اشاره كرد و گفت: سال 1361 برای فیلمبرداری از عملیاتی راهی مناطق جنگی شدم، اما در آخرین لحظه این عملیات لغو شد و به دنبال آن تصمیم گرفتم طرحی كه از مدت‌ها قبل درذهن داشتم را كلید بزنم و بدین ترتیب فیلم اول من با عنوان «تربت» ساخته شد.
او افزود: بدین ترتیب ورود من به سینما ورودی كاملا هدفمند و هدفدار بود. معتقدم اگر این هدف را از من بگیرند، دلیل حضورم دراین حوزه را نخواهم دانست. سینما برای من ایستگاه پایان نیست، بلكه وسیله‌ای است برای بیان اهدافم، احساس می‌كنم اگر قرار باشد این اهداف در سینما بیان نشود، دلیلی برای حضور دراین حوزه وجود نخواهد داشت.
فیلمسازی حرفهای من پس از جنگ شروع شد
این كارگردان همچنین فیلم «هویت» را اولین تجربه خود دانست كه بعدها به دلایلی به جای سینما از طریق رسانه ملی پخش شد.
او با بیان اینكه پس از این فیلم، «دیده‌بان» اولین تجربه سینمایی او به‌شمار می‌رود، تصریح كرد: این فیلم دقیقا زمانی ساخته شد كه جنگ به پایان رسیده بود و بدین ترتیب می‌توان گفت، فیلمسازی حرفهای من به تعبیری با پایان گرفتن جنگ آغاز شد و بعدها، از زمان ساخت «وصل نیكان» به بعد فیلم‌های من وارد فضای شهر شد.
حاتمی‌كیا اذعان داشت: در ساخت این فیلم‌ها، هیچ‌گاه در پی بیان مسائل جنگ به شیوه حماسی نبودم و دغدغه اصلی‌ام انتقال مسائل مربوط به جنگ بود و تنها قصد داشتم از افرادی كه در جبهه‌ها با آنها بوده‌ام، بگویم و خیلی زود فهمیدم كه فیلم‌های جنگی برایم اغنا‌كننده نیست.
او همچنین گفت: صرفا حوزه هنر برایم اغنا‌كننده نبوده و نیست. همواره معنا داشتن فیلم برایم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و لازم است، پیش از ساختن فیلم بتوانم ارتباطی قلبی و اعتقادی با موضوع فیلم برقرار كنم.
حاتمی‌كیا یادآور شد: فعالیت دراین حرفه را از اوایل انقلاب و از سینمای آماتوری و در محضر استادانی چون عالمی، عسگری‌نسب و حاجی مشهدی آغاز كردم و انواع دوره‌های آماتوری را پشت‌سر گذاشتم. در آن دوره‌ها گفته شده بود كه تا جایی كه می‌توانید حرف خود را با كمك تصویر بیان كنید و پیش از ساخت اثر به‌دنبال حرفی تازه و جذاب باشید.
من نیز بنابرهمین آموزش‌ها، دردوران جنگ و پس از آن تخیلات خود و فضای شخصی‌ام را به تصویر كشیدم.
به گزارش ایسنا، كارگردان «ارتفاع پست» درادامه در پاسخ به سوالی كه مبنی‌بر روایت ملودرام فیلم‌های او مطرح شده بود، نیز گفت: در دوران پیش از انقلاب، به‌دلیل فضای نامناسبی كه سینماها داشتند، امكان سینما رفتن نداشتم. از سوی دیگر عاشق سینما بودم و به همین دلیل به ناچار به تماشای فیلم‌های هندی می‌نشستم و امروز ممكن است بخشی از این بیان ملودرام برگرفته از تاثیرات آن فیلم‌ها باشد.
او درباره‌ی اهمیت ارتباط با مخاطب عنوان كرد: از ابتدا ارتباط با مخاطب، یكی از اهدافم بود و یكی از بحث‌های جدی من و زنده‌یاد آوینی این بود كه برای مردم كار می‌كنیم و باید این موضوع را با تمام قوا احساس كنیم. در واقع ارتباط با مخاطب به‌شدت برایم مهم است و معتقدم اگر این ارتباط حذف شود، كار ما بی‌معنا خواهد بود.
كارگردان «موج مرده» درادامه از اهمیت شرایط و زمانه صحبت كرد و افزود: یكی از مسائلی كه در ساخت فیلم برایم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، مساله‌ی شرایط زمانه است تاجایی كه می‌توانم بگویم اگر زمان را از من بگیرند، قادر به انجام هیچ‌گونه حركتی نخواهم بود، اكثر فیلم‌هایم نیز واكنشی به شرایط زمانه محسوب می‌شوند.
«وصل خوبان» را در پاسخ به «عروسی خوبان» نساختم
حاتمی‌كیا در بخش دیگری نیز در پاسخ به سوالی كه مبنی‌بر پاسخ‌گویی او به مخملباف در «وصل خوبان» مطرح شده بود اظهار كرد: در فیلم «وصل خوبان» به هیچ عنوان در پی پاسخ‌دادن به «عروسی خوبان» مخملباف نبودم. البته ممكن است در آن زمان نسبت به آن دیدگاه معترض بودم اما دركل معتقدم «وصل خوبان» براساس فضای حاكم بر آن زمانه ساخته شده است.
حاتمی‌كیا همچنین به دیدارش با حبیب احمدزاده اشاره كرد و گفت: پیش از ساخت «آژانس شیشه‌ای» روزی احمدزاده به دیدن من آمد و درباره حادثه گروگان‌گیری یك رزمنده در آژانس هواپیمایی صحبت كرد. از همان زمان من جذب این موضوع شدم و بدین‌ترتیب این فیلم شكل گرفت. حال آنكه شاید اگر این مساله برای فرد دیگری روایت می‌شد او جذب این داستان نمی‌شد.
«آژانس شیشه‌ای» بهترین فضا برای توضیح مانیفست‌ام بود
كارگردان «آژانس شیشه‌ای» در بخش دیگری از صحبت‌هایش فضای حاكم بر جامعه را در زمان ساخت این فیلم، بهترین موقعیت برای بیان مانیفست خود دانست و این فیلم را مانیفستی خواند كه در قالب آن حرفهای خود را مطرح كرده است.
او در ادامه یكی از موارد و موضوعات مهم سهیم دراین اثر را محدودیت‌ها و فشارهای آن دانست و گفت: هنگامی كه فیلمنامه این فیلم را می‌نوشتم، به‌هیچ عنوان امیدی به ساخته‌شدن آن نداشتم و همین امر موجب شد كه در نگارش فیلمنامه این فیلم خیلی راحت برخورد كنم و تنها هدفی كه از نگارش آن دنبال می‌كردم، بیان حرفهای دلم بود و در واقع واكنشی به شرایط زمانه، پس از آن نیز كه این فیلم ساخته شد مورد توجه قرار گرفت و هنوز بسیاری از افراد مخاطب و علاقه‌مند این فیلم هستند كه این مساله نیز از زیبایی‌های هنر است، چرا كه اثر هنری پس از آنكه از مقطع زمانی خود جدا می‌شود نیز جلوه‌های دیگری پیدا می‌كند كه همین مساله از زیبایی‌های هنر به‌شمار می‌رود.
فیلمسازی برای من نوعی بیان حدیث نفس است
حاتمی‌كیا در بخش دیگری از این همایش در پاسخ به سوالی كه امكان ساخت «آژانس شیشه‌ای» زمانه فعلی را جویا شده بود، گفت: طی این سال‌ها بارها از من خواسته شده كه كارهای قبلی خود را تكرار كنم، اما من هیچ‌گاه نمی‌توانم این‌گونه فیلم بسازم و آثارم بیش از هرچیزی به شرایط زمانه خود متكی هستند.
او در پاسخ به سوال دیگری نیز عنوان كرد: فیلمسازی برای من نوعی بیان حدیث نفس محسوب می‌شود و فیلم‌هایم به نوعی ثبت خاطراتم به‌وسیله دوربین است.
همچنین این كارگردان دربخش دیگری مطرح كرد: هنوز از برخی افراد كینه به دل دارم، چرا كه هنگامی كه این آب و خاك زیر گلوله بود، آنها به جای پرداختن به جنوب به سمت شمال نگاه كردند و من فیلمسازانی كه به‌جای جنوب، شمال را مورد توجه قرار دادند، فراموش نمی‌كنم.
كارگردان «دعوت» در پاسخ به این سوال كه آیا به سینمای دفاع مقدس باز خواهد گشت هم گفت: اواخر جنگ آقای نوری‌زاد در «سوره» از من سوالی پرسید و من در پاسخ به او گفتم كه اگر از من فیلم غیرجنگی دیدید می‌توانید آن را بسوزانید. اكنون پس از دو دهه، هنوز بارها این حرف را برسر من كوبیده‌اند، در حالی‌كه من مومنانه در این فضا كار كردم و مدت‌ها نیز از آن دست نكشیدم.
زمانی نیز برسر فیلم «موج مرده» صحبت‌هایی شد و من ناراحت شدم و گفتم دیگر هیچ‌گاه فیلم جنگی نخواهم ساخت، اما واقعیت آن است كه اگر انگیزه و صحبتی برای گفتن داشته باشم، برای بیان آن حتی تا «هیمالیا» نیز خواهم رفت. اما اینكه بگویم صرفا فیلم اجتماعی، فرهنگی و یا ... می‌سازم به هیچ عنوان درست نیست.
او ادامه داد: البته شاید بتوان این مساله را این‌گونه توجیه كرد كه هنوز حرفهای نشده‌ام. همچنین به هیچ عنوان هم نمی‌توانم فیلم سفارشی بسازم، چون لازم است با موضوع فیلم ارتباط برقرار كنم.
حاتمی‌كیا همچنین به حل برخی مسائل میان ملت ایران و عراق اشاره كرد و گفت: در زمان جنگ برای بیست متر پیشروی به‌سمت كربلا باید چندین شهید می‌دادیم، اما اكنون به راحتی می‌توان این مسیر را طی كرد. این‌گونه مسائل برای من بسیار عجیب است و اگر قرار باشد، در این روزگار فیلمی بسازم و در آن، این مسائل را در نظر نگیریم، احساس خواهم كرد كه دیدم كور شده است.
او در ادامه به دلخوری‌هایش از جشنواره فجر به هنگام نمایش «از كرخه تا راین» اشاره كرد و از شهید آوینی به عنوان تنها كسی كه می‌توانسته به او انگیزه و قدرت كار بدهد، یاد كرد و همچنین نگارش نامه‌اش به آوینی را برگرفته از همین فضا دانست.
این كارگردان در پاسخ به فردی كه می‌گفت، شما در مصاحبه‌ای تلویزیونی هنگامی كه بحث مخملباف بود گفتید «خدا عاقبت همه ما را به خیر كند» منظورتان از این جمله چه بوده، افزود: این جمله، ذكر بسیار خوبی است و اصلا بد نیست كه همیشه آن را تكرار كنیم.
به گزارش ایسنا، حاتمی‌كیا دراین همایش فیلم‌های خود را اجتماعی دانست و عنوان كرد: مشخصا فیلمسازی اجتماعی هستم، حال اگر گاهی فیلم‌هایم طعم سیاسی نیز داشته بحثی طبیعی است. اما در كل از نظر خودم، سبقه اجتماعی فیلم‌هایم قوی‌تر از سابقه سیاسی آنها است.
او در پاسخ به مطلبی كه او را كارگردان صاحب سبكی ندانسته بود نیز اظهار كرد: هیچ حرفی دراین مساله نیست. این‌ها مواردی است كه گاه به ما نسبت می‌دهند، اما از نظر من این ادعاها بیهوده است.
حاتمی‌كیا از فریدون جیرانی یاد كرد و گفت:یكی از مسائلی كه از جیرانی آموختم، این بود كه تنها رشته‌ای از سینما كه مختص بعد از انقلاب است، سینمای جنگ است. این سینما مولفه‌های خود را دارد و شبیه هیچ نوع دیگری از سینما نیست.
اكنون نیز اگر نگاهی به فیلم‌های شهری بیندازیم به خوبی احساس خواهیم كرد كه این فیلم‌ها هیچ‌گونه هویتی ندارند و گویی تحریف شده‌اند. اما سینمای جنگ مناسبات خاص خود را داشته و درهیچ كجای دنیا مانند و نمونه آن را نداشته‌ایم.
حاتمی‌كیا در پاسخ به سوالی كه مبنی برساخت فیلم انقلابی اسلامی توسط او مطرح شده بود نیز اذعان كرد: در زمان انقلاب اسلامی سن زیادی نداشتم و خیلی به شكل درونی و قلبی مسائل انقلاب را درك نكردم. به همین دلیل بعید می‌دانم، بتوانم فیلمی در این زمینه بسازم.
اما ارتباط «آژانس شیشه‌ای» با فیلم «بعدازظهر سگی» از دیگر سوالاتی بود كه دراین نشست مطرح شد. حاتمی‌كیا نیز در پاسخ به این سوال گفت: تنها یك‌بار آن فیلم را دیده بودم و به هنگام نوشتن فیلمنامه‌ی «آژانس» نیز با وجودی اینكه آشكارا می‌دانستم یك‌بار دیگر این قصه ساخته شده، هیچ‌گاه سراغ آن نرفتم تا دوباره آن را ببینم. سعید عقیقی نیز كتابی دراین زمینه نوشته و در آن شباهت‌های میان این دوفیلم را نوشته، اما من نام این مسائل را چیزی جز تمارد نمی‌توانم بگذارم و معتقدم فیلم من به مراتب بهتر از «بعداز ظهر سگی» است.
این كارگردان در بخش دیگری از این نشست درباره نمادین‌بودن فیلم‌هایش عنوان كرد: ارزش فیلم به لایه‌های مختلف آن است و هرچه این لایه‌بندی قوی‌تر باشد، فیلم بهتر می‌شود. من نیز دوست دارم آثارم حاوی این لایه بندی‌ها باشد اما هیچ‌گاه در پی آن نبوده‌ام تا به واسطه این لایه‌ها بر فضای دیگری دلالت كنم.
او همچنین عنوان كرد: زمانی منتقدان «آژانس شیشه‌ای» را فیلم روزنامه‌ای خواندند و گفتند پس از گذشته زمان این فیلم حرفی برای گفتن نخواهد داشت، اما اكنون پس از ده سال این اثر هم‌چنان مخاطب و علاقه‌مندان خود را دارد.
امیدوارم «به رنگ ارغوان» در جشنواره‌ی فیلم فجر امسال اكران شود
حاتمی‌كیا در پاسخ به سوالی كه درباره‌ی «به رنگ ارغوان» مطرح شده بود نیز اظهار كرد: این فیلم درحال حاضر توقیف شده است و ما در پی رفع این مساله‌ایم و امیدواریم بتوانیم در جشنواره فجر امسال آن را به نمایش بگذاریم. اكنون سه‌سال از زمان ساخت این فیلم گذشته و اگر زهری هم در فیلم موجود باشد، با گذشت زمان از بین رفته است.
كارگردان «حلقه سبز» در پاسخ به سوالی كه نظر او را درباره‌ی رسول ملاقلی‌پور جویا شده بود نیز گفت: ملاقلی‌پور پیشگام سینمای جنگ است و من روزی هنگامی كه فیلم‌های او را درسینما می‌دیدم از خود می‌پرسیدم كه آیا خواهد آمد روزی كه این تعداد آدم به تماشای فیلم من بنشینند؟ فیلم‌های ملاقلی‌پور دلی بود و كلا نسل ما نیز همین‌گونه است. اما این میزان در رسول به مراتب بالاتر از ما بود.
به گزارش ایسنا، حاتمی‌كیا در بخش دیگری از این همایش عنوان كرد: در هنر، مرغ یك پا بی‌معنی است. من نیز اگر روزی به این نتیجه برسم كه باید حرفی بزنم كه نقیض حرفهای قبلی‌ام باشد، حتما این كار را خواهم كرد و امیدوارم روزی به آن درجه از غرور حرفهای نرسم كه بخواهم خلاف این‌كار را انجام بدهم.
او درباره‌ی ارتباطش با نسل جوان هم گفت: همواره به نسل بعد از خود احترام گذاشته‌ام و معتقدم اگر از سوی این نسل نیز احترام دیده‌ام به همین علت است، اما هیچ‌گاه به این نسل باج نداده‌ام و آنها را بی‌خود لوس نكرده‌ام، اما با این حال تفاوت‌های میان نسل‌ها را قبول دارم.
حاتمی‌كیا در پایان صحبت‌هایش به مسعوده ده‌نمكی اشاره داشت و گفت: تغییرات صورت‌گرفته او را جادوی عجیب سینما می‌دانم و این مساله‌ای است كه از سینما هنری متفاوت ساخته است.
گفتنی است، فریدون جیرانی، احمدطالبی‌نژاد و سیف‌الله داد نیز قرار بود دراین همایش حضور داشته باشند كه هریك به‌دلیلی موفق به شركت دراین همایش نشدند.
در ابتدای این نشست حسین معززی‌نیا كه به عنوان مجری برنامه حضور داشت، از دانشجویان خواست با توجه به موضوع این نشست كه به سینمای دهه‌ی 70 مربوط است از طرح سوال درباره‌ی مسایلی مانند فیلم‌های اخیر حاتمی‌كیا خودداری كنند.
