تبیان، دستیار زندگی
مقام ابراهیم (علیه‏السلام) از سنگ‏هاى بهشتى است؛ مانند «حجرالأسود» و «حَجَر بنى‏اسرائیل»(4) و در برخى روایات آمده است كه چون آدم (علیه‏السلام) به بناى كعبه مأمور شد، كوه ابوقبیس صدا زد: «اى آدم، امانتى نزد من است، یكى حجرالأسود و دیگرى مقام ابراهیم و آدم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تاریخچه مقام ابراهیم (علیه السلام)

مقام ابراهیم

مقام ابراهیم یكى از «آیات بینات» الهى است و نماز طواف نزد مقام، داراى فلسفه عمیق اعتقادى، اجتماعى و تاریخى است و به همین دلیل در فقه اسلامى به ‏ویژه فقه امامیه، نماز طواف در حج و عمره جز پشت مقام ابراهیم یا نزدیك آن پذیرفته نیست؛ چنانكه آیه كریمه: وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّىً...(1) بیانگر است و روایات نیز به تبیین و تشریح آن پرداخته و فقهاى عظام بدان فتوا داده‏اند. در این نوشتار نگرشى گذرا داریم به پیشینه این سنگ تاریخى و فلسفه نمازِ طواف در جوار مقام و پاره‏اى احكام و دیدگاه‏هاى فقهى آن.

مقام و ریشه تاریخى آن

مقام (به فتح میم) در لغت به ‏معناى محل قیام و جاىِ ایستادن است و در اینجا مقصود همان سنگى است كه ابراهیم خلیل (علیه‏السلام) هنگام بناى كعبه بر آن ایستاد و با دستیارى اسماعیل (علیه‏السلام) عَلَم كعبه را برافراشتند و به روایتى، سنگى كه حضرت ابراهیم پس از بناى كعبه بر آن ایستاد و آهنگ حج داد و مردم را فراخواند تا به طواف بیت عتیق بیایند و هنگام ایستادن اثر پاى او بر آن سنگ نقش بست.

آثار و اسناد تاریخى نشان مى‏دهد كه مقام ابراهیم در تاریخ پیشینه‏اى گسست‏ناپذیر دارد. جناب ابوطالب عموى گرامى پیغمبر (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله) در شعرى به این موضوع اشاره كرده و مى‏گوید:

و موطى‏ءُ ابراهیم فی الصخر رطبة                                                     على قدمیه حافیاً غیر ناعل

«اثر پاى ابراهیم در این سنگ پابرجاست آنگاه كه با پاهاى برهنه و بدون كفش بر آن ایستاد.»

از برخى روایات استفاده مى‏شود كه مقام ابراهیم (علیه‏السلام) از سنگ‏هاى بهشتى است؛ مانند «حجرالأسود» و «حَجَر بنى‏اسرائیل» و در برخى روایات آمده است كه چون آدم (علیه‏السلام) به بناى كعبه مأمور شد، كوه ابوقبیس صدا زد: «اى آدم، امانتى نزد من است، یكى حجرالأسود و دیگرى مقام ابراهیم و آدم آن دو را گرفت و در موضع خود در دیوار كعبه نهاد.»

مشخصات مقام

مقام ابراهیم، آنگونه كه توصیف كرده‏اند، سنگى است از نوع مرمر، به رنگ سفید مایل به زردى و سرخى، به شكل مكعب، با مساحت حدود یك ذراع در یك ذراع (حدود 40 × 40 سانتى‏متر و یا 36 × 36 سانتى‏متر) با ارتفاع بیست سانتى‏متر كه با پوشش از ورق طلاى خالص اطراف آن بسته شده و جاى دو پا در وسط آن دیده مى‏شود كه بر اثر تماس دست زائران، اثر دقیق پاها و انگشتان آن مشخص نیست و تنها دو حفره بر جاى مانده است.

این سنگ بر پایه‏اى از سنگ مرمر با قطر 36 سانتى‏متر قرار گرفته و با اتصالاتى از طلا بدان مهار گردیده است. مقام در داخل مقصوره‏اى از شیشه، از نوع كریستال قرار گرفته و بالاى آن قبه‏اى كوچك است و هلالى بر فراز آن نصب گردیده است. ارتفاع این بنا از كف زمین به سه متر بالغ مى‏گردد. مقام در ضلع شرقى كعبه، تقریباً مقابل درِ كعبه مستقر است و كسى‏ كه رو به مقام بایستد كعبه و درِ خانه را پیش روى دارد. مقام ابراهیم علیه‏السلام مورد توجه و احترام عمومى زائران از هر فرقه و مذهب مى‏باشد. هر چند در مورد نماز پشت مقام اختلاف نظریه‏هاى فقهى وجود دارد.

پیشینه مقام ابراهیم (علیه السلام)

هر یك از مشاعر و مناسك حج را پیشینه‏اى است كه نشان مى‏دهد رمز و راز این مشاعر و مناسك، فراتر از آن چیزى است كه در بدو امر جلب نظر مى‏كند؛ از این‏رو خداوند حج را مشتمل بر «آیات بینات» خوانده است: فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ...(2) از جمله این آیات روشن و روشنگر، مقام ابراهیم است كه تخصیص به ذكر داده شده. مقام هر چند به ‏ظاهر بیش از قطعه ‏سنگى نیست كه اثر پاى انسانى بر آن نقش بسته است، اما از نظر تاریخى این سنگ ویژگى خاص دارد و از آن مهمتر بُعد معنوى آن است كه با این آیات نمادین تبیین مى‏گردد.

نقطه آغازینِ مقام، چنانكه در روایتى از امام صادق علیه‏السلام نقل شده، بدین‏گونه است: «هنگامى كه خداوند به ابراهیم وحى كرد اعلام حج كند، سنگى را كه جاى پاى ابراهیم بر آن است، گرفت و در كنار خانه كعبه، درست مقابل موضع كنونى مقام نهاد و بر آن ایستاد و با صداى بلند فرمان الهى را اعلام نمود و همین ‏كه ابراهیم لب به سخن گشود، آن سنگ تحمل وى را نداشت و دو پاى او در آن فرو رفت. سپس ابراهیم پاى خود را به سختى از آن سنگ بیرون كشید. با مرور زمان، وقتى ازدحام مردم موجب مشقت و زحمت زائران بیت شد، آن سنگ را از جاى پیشین به محل كنونى (با فاصله 26 ذراع و نیم، تقریباً سیزده متر، از خانه كعبه) منتقل كردند تا مطاف براى زائران خلوت شود و بدینگونه بود تا خداوند حضرت محمد (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله) را به رسالت برانگیخت و آن حضرت مقام را به همان محلى برگرداند كه ابراهیم نهاده بود و بدینگونه بود تا پیامبر رحلت نمود و در زمان ابوبكر و اوایل خلافت عمر نیز بدین منوال بود تا این ‏كه عمر دستور داد به جهت ازدحام زائران مقام به ‏جاى قبلى برگردانده شود... .»(3)

از برخى روایات استفاده مى‏شود كه مقام ابراهیم (علیه‏السلام) از سنگ‏هاى بهشتى است؛ مانند «حجرالأسود» و «حَجَر بنى‏اسرائیل»(4) و در برخى روایات آمده است كه چون آدم (علیه‏السلام) به بناى كعبه مأمور شد، كوه ابوقبیس صدا زد: «اى آدم، امانتى نزد من است، یكى حجرالأسود و دیگرى مقام ابراهیم و آدم آن دو را گرفت و در موضع خود در دیوار كعبه نهاد.»(5)

پی‌نوشت‌ها:

1. بقره: 125 .

2. آل‏عمران: 97 .

3. علل‏الشرایع، ص423 .

4 . تفسیر عیاشى، به نقل از مقاله میقات عربى، شماره 9، ص192 .

5 . میقات عربى، همان، از قصص‏الأنبیاى قطب راوندى.

                                                                                                                            فراوری توسط مهری هدهدی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.