تعلیم و تربیت در متون كهن فارسی

«ای درویش! هر چیز كه در كان نمك افتد، نمك شود و هر چیز كه در جای نجس افتد، نجس شود.( از پلید، پلید زاید و از پاك، پاك. تو اول خود را پاك كن تا هر چیز از تو آید، پاك باشد). و اما بعد... روان شناسان اجتماعی و صاحب نظران تعلیم و تربیت، بر این باورند كه برای آن كه تأثیر یك پیام در گیرنده پیام «نافذ» افتد، مشروط به چهار ركن اساسی در ارائه پیام است.

۱ گیرنده پیام: یعنی چه كسی، با چه ویژگی هایی، در چه شرایط روحی و روانی و با چه نگرش و ذهنیتی آمادگی دریافت پیام را دارد.

۲ فرستنده پیام: یعنی چه كسی، با چه منزلتی و با چه ویژگی های شخصیتی، پیام را برای گیرنده ارسال می كند.

3 محتوای پیام: یعنی تا چه اندازه معنی و مضمون پیام دارای جذابیت و مطابق با نیاز، زبان و فهم مخاطب است.

۴كانال پیام: یعنی آیا از طریق تصویر است یا كلام، از طریق نماد و نشانه است یا جلوه های دیگر رسانه ای؟

همه آنچه را كه ذكر كردیم، در تأثیر مثبت یا منفی یك پیام، نقش تعیین كننده ای دارد و اگر همه این امكان ها و شرایط ذكر شده برای انتقال پیام مهیا باشد، اما «اتصال» بین فرستنده و گیرنده بوجود نیاید، هیچ یك از این عناصر «ارتباطی»، معنی دار نخواهد شد و همه چیز «عایق» است. به مانند اتصال یك سیم برق به یك شیء عایق كه هر چند ولتاژ برق بالا باشد، ولی چون گیرنده عایق است، هیچ ارتباطی برقرار نمی گردد. از این رو، ملاحظه می كنیم كه چرا بعضی از تبلیغات و اقدامات تربیتی ما، به رغم تكرار و توالی و به رغم صحت پیام، هیچ گونه تأثیری در مخاطبان ندارد.

به نظر می رسد كه ما صرفا بر روی «فرستنده »های پیام كار می كنیم و كمتر به «گیرنده» پیام توجه داریم. در حالی كه طبق آنچه برشمردیم، برای نافذ بودن پیام، باید اركان چهارگانه ارتباط را تقویت كنیم. آن گاه مشاهده خواهیم كرد كه كوچكترین اشارات، بزرگترین تأثیرات را در پی دارد و بالعكس اگر این شرایط مهیا نگردد، هیچ گونه تلاشی در ایجاد ارتباط به ثمر نخواهد رسید.

برای همین است كه در دیدگاه اسلامی «موعظه» و شرایط تأثیرپذیری آن در مخاطب با ظرافت و لطافتی خاص همراه است. این كه چه كسی، با چه اعتقاد و باوری(به آنچه می گوید)، در مقام موعظه قرار می گیرد و چه كسی با چه نوع آمادگی روانی و عاطفی، مستعد پذیرش موعظه است و از همه مهمتر زمان و مكان موعظه چگونه است، چرا بعضی از زمانها از فضیلت بالاتری برخوردار است(مانند شب قدر كه از هزار شب برتر است) و چرا بعضی از مكانها، از فضیلت خاصی برخوردار است(مثل مسجد). همه این شرایط و ظروف زمانی و مكانی، می تواند در تأثیر یك پیام، نقش تعیین كننده ای داشته باشد.

منبع: روزنامه همشهری