تبیان، دستیار زندگی
اهمیت و ضرورت تربیت آدمی بر کسی پوشیده نیست.همه مکاتب، مذاهب و ممالک برای تربیت آدمی در دوران کودکی، به دلایل متعدد، اهمیت ویژه ای قائل اند. اسلام نیز بر تربیت در دوران کودکی تأکید فراوان دارد و آن را از وظایف والدین و حقوق فرزندان می داند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

رهاکن،تربیت کن،همراه باش!

اهمیت و ضرورت تربیت فرزند در روایاتی از معصومین (ع)

کودک

اهمیت و ضرورت تربیت آدمی بر کسی پوشیده نیست.همه مکاتب، مذاهب و ممالک برای تربیت آدمی در دوران کودکی، به دلایل متعدد ، اهمیت ویژه ای قائل اند. اسلام نیز بر تربیت در دوران کودکی تأکید فراوان دارد و آن را از وظایف والدین و حقوق فرزندان می داند.

معصومان(ع) در روایات متعددی بر ضرورت و اهمیت تربیت در این دوران تأکید کرده اند که در این مقاله برخی از آن ها را جمع آوری و مطرح می کنیم :

حضرت علی(ع) می فرماید: «ما نحل والد ولداً نحلاً افضل من ادب حسن(1) هیچ پدری هدیه ای بهتر از تربیت نیکو به فرزندش نداده است».

پیامبر(ص) فرمود: « لان یؤدب الرجل ولده خیر له من ان یتصدق کل یوم بنصف صاع (2) اگر پدری فرزندش را تربیت کند ، بهتر از این است که روزی یک و نیم کیلوگرم طعام صدقه بدهد».

هم چنین امام صادق(ع) درباره فرزند سه حق را بر پدر لازم می داند که یکی از آن ها جدیت در تربیت اوست:

« تجب للولد علی والده ثلاث خصال: اختیاره لوالدته و تحسین اسمه و المبالغة فی تأدیبه (3) فرزند بر پدر سه حق دارد: انتخاب مادر مناسب برای او، نام نیک نهادن بر او و جدیت در تربیت او ». هر سه حق می تواند در تربیت فرزند مؤثر باشد، ولی تأثیر قسم سوم کاملاً تربیتی است.

و نیز فرمود:

« دع ابنک یلعب سبع سنین و یؤدب سبع سنین  الزمه نفسک سبع سنین فان افلح والا فلا خیر فیه؛(4) فرزندت را هفت سال رها کن تا بازی کند و هفت سال دوم او را تربیت کن و هفت سال سوم نیز همراه و ملازم او باش. اگر هدایت شد چه خوب، وگرنه دیگر خیری در او نیست».

البته مراد امام(ع) از این که فرمود بعد از 21 سالگی اگر هدایت نشد ، دیگر خیری در او نیست قطعی بودن این امر نیست، زیرا کودکی که حدود پانزده سال به تربیتش پرداخته شود و هدایت پذیر نباشد، دیگر چندان امیدی نمی توان به او داشت.

شاید هم مراد این باشد که دیگر وظیفه پدر درباره تربیت او ساقط است و تربیت او برعهده خودش می باشد.

دو روایت دیگر از پیامبر(ص) و علی(ع) در تأیید این مطب وارد شده است که به والدین و مسؤولان تربیت فرزند دستور می دهد که بعد از این سن دیگر او را آزاد بگذارید و دست از تربیت او بردارید(5) یا می فرماید: «شما دیگر معذورید و به تکلیف و وظیفه خود عمل کرده اید».(6)

بنابراین، روایات بر تربیت فرزند در دوران کودکی، نوجوانی و اوایل جوانی تأکید فراوان دارند. اما چرا تربیت در این دوران این قدر اهمیت دارد؟

در بعضی از روایات به برخی از علل اهمیت آن تصریح یا اشاره شده است. حضرت علی(ع) در نامه ای خطاب به فرزندش امام حسن(ع) علت این امر را این گونه بیان می کند:

« انّما قلب الحدث کالارض الخالیة ما القی فیها من شیء قبلته فبادرتک بالادب قبل ان یقسو قبلک و یشغل لبک لتستقبل بجدّ رأیک ما قد کفاک اهلُ التجارب بغیته و تجربته؛(7) چون قلب کودک مانند زمین خالی است که هر بذری در آن بکارند می روید ، من تربیت تو را در کودکی و قبل از این که قلبت سخت و ذهنت مشغول شود ، آغاز کردم تا تو به حقیقت آنچه را که اهل تجربه تو را از تجربه مجدد آن بی نیاز می سازند ، بپذیری».

نخستین و مهم ترین دلیل بر اهمیت تربیت در دوران کودکی ، این است که قلب کودک که باید « عرش الرحمن » شود در این دوران خالی است و هنوز به سیاهی و پلیدی گناهان نیالوده است مانند زمین که هنوز بذری در آن کشت نشده و هر چه در آن کشت کنیم، می رویاند. می توانیم هر گونه صفات اخلاقی و اجتماعی را که بخواهیم در آن کشت کنیم.

قلبی که خالی است، هم می شود صداقت و اخلاص و امانت در آن کشت کرد و هم دروغ و ریا و خیانت. هم ایمان و توحید و هم کفر و شرک هم می توان آن را عرش رحمان کرد و هم منزل شیطان.

دومین دلیل امام این است که در دوران کودکی، هنوز ذهن کودک به آموزش های بی فایده و مسائل معیشتی و دنیوی از قبیل زن، فرزند و جمع مال مشغول نشده است.

کودک فارغ از همه ی این افکار، می تواند به راحتی آموزش ها و تربیت لازم را پذیرا شود. از این رو امام(ع) به فرزند خویش می فرماید: من تربیت تو رادر این دوران آغاز کردم تا تو مجبور نباشی دست به تجربه بزنی و رنج و زحمت تجربه مجدد را متحمل شوی.

کودکان نیز دارای استعدادهای متفاوت و زمینه های متفاوت اند. در عین حال چون از تربیت و آموزش های محیطی خالی اند ، بهتر و راحت تر می توان آن ها را آموزش داد و تربیت کرد.

تذکر این نکته ضروری است که منظور امام در تشبیه قلب کودک به زمین خالی، خالی بودن مطلق نیست، بلکه قطع نظر از زمینه های وراثتی و پیشینی است که می توانند در تربیت مؤثر باشند یا زمینه تربیت بهتر را فراهم کنند زیرا اولاً نقش وراثت و عوامل پیشینی از نظر اسلام قابل چشم پوشی نیست ثانیاً از همین تمثیل امام نیز می توان استفاده کرد. هر زمین خالی برای کشاورزی مناسب نیست و آن ها هم که مناسب اند به یک میزان آمادگی و استعداد ندارند مثلاً برخی بذرها در زمین شوره زار نمی رویند یا رشد مناسب ندارند ، اما برخی دیگر از بذرها در زمین شوره زار بهتر می رویند و بهتر رشد می کنند.

کودکان نیز دارای استعدادهای متفاوت و زمینه های متفاوت اند. در عین حال چون از تربیت و آموزش های محیطی خالی اند ، بهتر و راحت تر می توان آن ها را آموزش داد و تربیت کرد. بنابراین، نظر امام با نظریه « لوح سفید » یا « لوح نانوشته ی » جان لاک کاملاً متفاوت است؛ زیرا لاک با ارائه این نظریه ، می خواهند تأثیر وراثت و عوامل پیشین در تربیت را منکر شود یا دست کم بی اهمیت و بسیار ناچیز جلوه دهد.

امام علی(ع) فرمود:

« فرزندت را شش سال آزاد بگذار و پس از آن، شش سال به او قرآن و سواد بیاموز و سپس هفت سال دیگر نیز به تربیت او بپرداز. اگر تربیت پذیرفت چه خوب و گرنه دست از تربیت او بردار»؛(8) چون آنچه وظیفه تو بود، انجام دادی و از این پس، کار به عهده ی خود اوست.

بنابراین با توجه به روایات و نکاتی که در این مقاله جمع آوری شد ، تربیت فرزند در دوران کودکی (تا بیست سالگی) از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

بر والدین واجب است که این وظیفه ی مهم را درباره ی فرزندان خود به نحو شایسته ای به انجام رسانند.

پی نوشت ها  :

1- نوری الطبرسی، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج 15، ص 165.

2- حرّ عاملی، محمد بن الحسن؛ وسائل الشیعه؛ ج 15، ص 195.

3- مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ ج 7، ص 236.

4- وسائل الشیعه؛ ج 15، ص 194.

5- عنه (امیرالمؤمنین«ع») قال: احمل صبیک حتی یأتی علیه ست سنین ثم ادبه فی الکتاب ست سنین ثم ضمّه الیک سبع سنین فادّبه بادبک فان قبل  صلح و الاّ فخلّ عنه (وسائل الشیعه؛ ج 15، ص 195).

6- قال النبی (ص): الولد سید سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین فان رضیت خلائقه لاحدی و عشرین سنة و الاّ ضرب علی جنبیه فقد اعذرت الی الله (همان).

7- نهج البلاغه؛ عبده، ج 3، ص 40.

8- وسائل الشیعه؛ ج 15، ص 195، حدیث 6.

منبع : برگرفته از كتاب "  تربیت فرزند و سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت " نویسنده : سید علی حسینی – زیر نظر جناب آقای علیرضا اعرافی

مقالات مرتبط :

اهمیت و ضرورت تربیت فرزند در اسلام

خدا كیست ؟ چیست؟ كجاست ؟

عبادت در کودکی

حیات بخشی دین برای کودکان

برای کودکتان وقت بگذارید

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.