ورزش و روانشناسی

روانشناسى علم مطالعه رفتار انسان و روانشناسى ورزشى مطالعه رفتار ورزشى و كاربرد یافته هاى روانشناسى براى بهبود عملكرد و ارتقاى تندرستى است. از حوزه هاى مهم مورد مطالعه روانشناسى ورزشى كه به ویژه در آمادگى قهرمانان كاربرد دارد آمادگى روانى براى عملكرد است كه ورزشكار را براى مسابقه آماده مى سازد.

ضرورت آمادگى روانى

بسكتبالیستى كه در تمرین همه پرتابهاى پنالتى را تبدیل به گل مى كند، چه مى شود كه در مسابقه از به ثمر رساندن یك پنالتى ناتوان مى ماند آیا وضعیت او با تمرین جسمانى و مهارتى بیشتر، بهتر خواهد شد بعید به نظر مى رسد زیرا او مهارت لازم را دارد و این را در تمرین نشان مى دهد. ممكن است مشكل او ناتوانى در حفظ توجه و كنترل اضطراب ناشى از هیجان مسابقه باشد. این مسأله با هدایت وى به سمت تمرینات توجه و تمركز یا مهارت كنترل اضطراب قابل حل است وگرنه انجام تمرینات جسمانى بیشتر، مشكل او را حل نخواهد كرد.

ورزشكاران به تمرین مهارتهاى روانى نیاز دارند

دستیابى به مهارتهاى روانى براى همه ورزشكاران ضرورى است زیرا ورزشكاران به دلیل ضرورتهاى مسابقه به آمادگى روانى بیشتر از افراد عادى نیاز دارند.

درست به همان صورت كه تمرین آمادگى جسمانى ورزشكاران به علت ضعف جسمانى نیست بلكه به خاطر ضرورت آمادگى جسمانى فوق عادى است. درعین حال ورزشكارانى كه عملكردشان در تمرین و مسابقه تفاوتهاى فاحش دارد ، عملكردشان در مسابقات رسمى و غیررسمى (مهم و غیرمهم) تفاوت بسیار دارد ، براى تمرین انگیزه كافى ندارند، اعتماد به نفس مطلوب ندارند، در اجراى مهارتها یا در حین مسابقه تمركز لازم را ندارند و  تیمهایى كه همبستگى لازم را ندارند ، به این تمرینات بیشتر نیاز دارند.

چه وقت شروع كنیم

آغاز یادگیرى مهارتها درست نزدیك مسابقه سودمند نخواهد بود. دستیابى به این مهارتها همانند آمادگى جسمانى نیازمند صرف وقت و تمرین است و از 3 ماه تا یكسال به طول مى انجامد.

عرضه برنامه تمرین روانى در میان فصل یا پیش از یك مسابقه مهم فرصتى براى یادگیرى و تمرین مهارتها و اثرگذارى بر عملكرد به دست نمى دهد. همانگونه كه نمى توان یك مهارت جسمانى را نزدیك مسابقه به ورزشكار آموخت و انتطار اجراى ماهرانه داشت، مهارت روانى نیز كوتاه مدت و به صورت عاجل اثربخش نخواهد بود.

ورزشكار باید امكان و فرصت فراگیرى و تمرین مهارتهاى روانى را داشته باشد. از آغاز یادگیرى تا یافتن مهارت و به كار بردن آن در مسابقه براى بعضى ورزشكاران چند ماه تا یكسال طول مى كشد.

به هر حال براى ورزشكارى كه براى اولین بار با مهارتهاى روانى آشنا مى شود، حدود 6 ماه وقت براى آموزش ، تمرین و تلفیق مهارتهاى روانى تازه آموخته با تمرینات جسمانى لازم است.فراگیرى این مهارتها، نه تنها عملكرد ورزشى بلكه حیطه هاى دیگر زندگى فرد را نیز ارتقا مى بخشد و دستیابى به موفقیت را تسهیل مى نماید.

مهارتهاى روانى

ویژگیهاى ذاتى یا آموخته شده اى هستند كه موفقیت ورزشكار را ممكن مى سازد یا احتمال آن را افزایش مى دهد اعتماد به نفس، كنترل تمركز، كنترل انگیختگى و اضطراب نمونه این مهارتها است. این مهارتها را همه مى توانند بیاموزند و تمرین كنند و با دستیابى به آمادگى روانى عملكرد خود را بهتر كنند.

تصویرسازى ذهنى

با تصویرسازى مى توانیم تجربه هاى مثبت و موفق گذشته را در ذهن بازسازى كنیم یا رویدادهایى را كه دوست داریم در آینده اتفاق افتد را تصور كنیم. این كار ما را از لحاظ ذهنى براى مسابقه آماده مى كند البته منظور از تصویرسازى خیال پردازى هایى كه ناخواسته به سراغمان مى آید نیست.

در تصویرسازى تنها نباید به حس دیدارى اكتفا نمود بلكه باید تا حد ممكن از حواس بیشترى استفاده كرد تا تصویر روشن، واضح و ملموس تر باشد مانند شنیدن صداها، بوى چمن یا كلر آب استخر یا حس كردن توپ با دست و ...

اعتماد به نفس

اعتماد به نفس عبارت است از اعتماد به توانایى هاى خود در انجام موفقیت آمیز كار مورد نظر. بدیهى است اگر این اعتماد غیرواقعى و بیشتر از توانایى هاى واقعى شخص باشد اعتماد به نفس كاذب است و به زیان عملكرد تمام مى شود. اعتماد به نفس از عناصر اصلى موفقیت ورزشى و عاملى است كه ورزشكاران برجسته را از سایرین متمایز مى سازد. اعتماد به نفس ویژگى ثابت و تغییر ناپذیرى نیست و مى توان آن را افزایش داد. به پایان رساندن كار و دستیابى به موفقیت اعتماد به نفس را افزایش مى دهد. بنابراین بهتر است هدفها را طورى انتخاب كنیم كه با تلاش بتوانیم به آن دست یابیم. شاید این كه باختن سبب باخت در مسابقه بعدى مى شود یك توجیهش همین باشد. وقتى ورزشكار مسابقه قبلى را برده باشد با اعتماد بیشتر به میدان مى رود.

تمركز

منظور از تمركز توانایى معطوف ساختن توجه به امور مربوط به وظیفه و در صورت لزوم حفظ و تغییر آن متناسب با شرایط است. تمركز از اصلى ترین عوامل روانى در عملكرد ورزشى برتر شناخته شده است. ورزشكاران بزرگ در حالى كه در كار خود مستغرق مى شوند بر محیط و اوضاع بازى نیز آگاهى دارند.

گاه هنگام مسابقه مهم ورزشكار به جاى آنكه به كارى كه در دست دارد تمركز كند فكرشان به جاهاى مختلف سیر مى كند، به مسابقه گذشته فكر مى كند و افسوس مى خورد كه اى كاش آن را برده بود، به مسابقه آینده مى اندیشد، به مسائل زندگى فكر مى كند، به تماشاگرها و ... و از توجه به كار اصلى باز مى ماند.

و مطلب آخر

گفت وگوى درونى انگیزشى و آموزشى مى تواند عزت نفس، انگیزش و تمركز را ارتقا بخشد. این نوع از گفت وگوى درونى به بهبود عملكرد منجر مى شود. حال آنكه گفت وگوى درونى منفى منجر به ایجاد اضطراب و از دست دادن تمركز مى شود.