نامه ها، رساله ها، کتاب ها
آثار علمى امام صادق علیه السلام
1 - نامه امام به نجاشى والى اهواز كه به نام رساله عبد الله بن نجاشى شهرت دارد.
نجاشى نویسنده کتاب رجال می گوید كه وى به جز این رساله، نوشته دیگرى از امام صادق (ع) ندیده است و این تنها اثرى است كه به دست امام صادق (ع) تدوین شده و باقى آثار از جمله چیزهایى است كه توسط راویان آن حضرت جمع آورى شده است.
2 - رسالهاى از آن حضرت كه صدوق در كتاب خصال آن را ذكر كرده.
سندش را از اعمش به امام صادق رسانیده است. این نامه حاوى احكام اسلامى از قبیل وضو و غسل و انواع آنها و نماز و اقسام آن و زكات، زكات مال و زكات فطره و روزه و حج و جهاد و ازدواج و طلاق، صلوات بر پیامبر (ص) و دوستى اولیاى خدا و ابراز بیزاری از دشمنان خدا و نیكى به پدر و مادر و حكم حج و احكام فرزندان و كردار بندگان و جبر و اختیار و حكم كودكان و عصمت پیامبران و ائمه و مخلوق بودن قرآن و وجوب امر به معروف و نهى از منكر و معناى ایمان و عذاب قبر و تكبیر در عید فطر و قربان و احكام زنى كه وضع حمل كرده و احكام خوردنیها و نوشیدنیها و صید ماهى و قربانى و گناهان كبیره و مسایلى از این قبیل، مىباشد.
3 - كتابى در توحید كه به خاطر نام روایتگر آن توحید مفضل نام دارد.
این كتاب در رد کسانی که اعتقاد به خدا ندارند و اثبات وجود خداوند جزو بهترین كتابها به شمار مىرود و تمام آن در ضمن کتاب بحارالانوار موجود است. همچنین این كتاب به صورت جداگانه به چاپ رسیده است.
4 - كتاب اهلیلجة،
این كتاب هم به وسیله مفضل بن عمر روایتشده و در ضمن بحارالانوار موجود است. در مقدمه بحار آمده است كه سیاق و شیوه كتابهاى توحید (مفضل) و اهلیلجة بر صحت آنها دلالت دارد.
سید على بن طاوس در كشف المحجة لثمرة المهجه در آنجا كه فرزندش را سفارش مىكند، گوید: به كتاب مفضل بن عمر كه امام صادق (ع) آن را بر وى املا فرموده بنگر كه درباره آثار و پدیدههایى است كه خداوند آفریده است. و نیز كتاب اهلیلجة را بخوان كه كتاب بس پرارزشى است.
5 - كتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة كه منسوب به امام صادق (ع) است.
این كتاب همراه با كتاب جامع الاخبار چاپ شده است. علامه مجلسى گفته است: در این كتاب مطالبى آمده كه خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مىكند. اسلوب این كتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه (ع) نیست. شیخ حر عاملی گوید: از جمله كتابهایى كه بر ما ثابت است كه قابل اعتماد نیست و از آنها نقل نكردیم كتاب مصباح الشریعة منسوب به امام صادق (ع) است. زیرا سند آن ثابتشده نیست.
اما ابن طاوس بر این كتاب اعتماد داشته است. زیرا مىگوید: از جمله كتابهایى كه باید با مسافر همراه باشد این كتاب است.كتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة از امام صادق (ع) باید با مسافر باشد. این كتاب درباره سلوك به سوى خداوند و توجه به او و دستیابى به اسرارى كه در آن نهفته است، بس لطیف و گرانقدر است.
6 - رساله آن حضرت خطاب به یارانش.
كلینى این رساله را در آغاز روضة كافى از اسماعیل بن جابر از ابو عبد الله (ع) نقل كرده است: امام صادق (ع) این رساله را براى اصحاب خود مرقوم داشت و به آنها دستور داد كه آن را به یكدیگر درس دهند و در آن نظر كنند و آن را فراموش نكنند و بدان عمل كنند. اصحاب نیز این رساله را در جایگاه عبادت خود در خانههاشان گذارده بودند و چون از كار فراغ مىیافتند آن را مىخواندند.
كلینى در همان كتاب از اسماعیل بن مخلد سراج نقل كرده كه گفت: این نامه از طرف امام صادق (ع) خطاب به اصحابش ابلاغ گردید، آغاز این نامه چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، از پروردگارتان عافیت طلب كنید». آنگاه تمام نامه را ذكر كرده است. همچنین قسمتى از آغاز این نامه در تحف العقول تحت عنوان رساله امام به گروهى از پیروان و یارانش، ذكر شده است.
7 - رساله امام به پیروان شیوه راى و قیاس.
8 - رساله آن حضرت درباره غنایم و وجوب خمس در آنها. در تحف العقول این قسمت و تا بخش شانزدهم از این رساله، نقل شده است.
9 - سفارش امام صادق (ع) به عبد الله بن جندب.
10 - سفارش آن حضرت به ابو جعفر محمد بن نعمان احول.
11 - رسالهاى كه برخى از شیعیان آن را نثر الدرر نامیدهاند.
12 - سخنان آن حضرت در وصف محبت اهل بیت و توحید و ایمان و اسلام و كفر و فسق.
13 - رساله آن حضرت درباره وجوه معیشت و كسب و كار بندگان و وجوه اخراج اموال.
امام (ع) این نامه را در پاسخ كسى كه از وى درباره جهات معیشتبندگان كه در آنها كسب و كار و معامله بین یكدیگر انجام مىدهند و نیز وجوه نفقات و خرج و مخارج زندگی پرسیده بود، نوشت.
14 - رساله آن حضرت در جواب بر صوفیه كه آن حضرت را از طلب رزق و روزى نهى مىكردند.
15 - گفتار آن حضرت درباره خلقت انسان و تركیب او.
16 - كلمات قصار آن حضرت. ما برگزیدهاى از این سخنان را كه در تحف العقول نقل شده، در بخش حكم و آداب آن حضرت ذكر خواهیم كرد. در این باره، كتابهاى دیگرى از امام صادق (ع) موجود است كه اصحاب آن حضرت بر اساس آنچه كه از وى روایتشده، گرد آوردهاند.
آنچه گفته شد مربوط به كتابهایى بود كه تا كنون تدوین گردیده و به نامهاى خاصى شناخته شده است. وگرنه آنچه دانشمندان از آن حضرت در شاخههاى گوناگون علمى همچون كلام و توحید و سایر اصول دین و فقه و اصول فقه و طب و مناظره و حكمت و موعظه و آداب و غیره نقل كردند، آن چنان فراوان و بسیار است كه نمىتوان آنها را برشمرد. و براى آگاهى از آنها باید به كتابهاى حدیثى كه متكفل جمعآورى سخنان آن حضرت شدهاند، رجوع كرد.
منبع: كتاب سیره معصومان، نویسنده: سید محسن امین ترجمه: على حجتى كرمانى