نكته های كلیدی برای نقد داستان
برای نقد سالم و جامع از یك داستان باید خواننده آن شرایطی داشته باشد از جمله:
داشتن مطالعه بسیار در زمینه داستان و بحثهای نظری « تئوری » راجع به آن، برخورداری از ذوق هنری سالم تربیت یافته و غنی شده و هوش ، دقت نظر و تیز بینی لازم در این مورد.
مواردی كه باید در هنگام انجام یك نقد سالم در نظر داشت چنین است:
1-مخاطبان اثر چه كسانی هستند ؟ « خردسالان ، كودكان ، نوجوانان،جوانان یا بزرگسالان كه از نظر موضوع و محتوا و از نظر ساختار داستان هر كدام از این گروهها دارای تفاوتهایی هستندو خصوصیا تی ویژه دارند .»
2-نوع داستان د رچارچوب كدامیك از مكتبهای ادبی نوشته شده است ؟« كلاسیك ، رمانتیك ، واقعیتگرا، روانشناختی»
و از نظر نگاه به مسایل از چه نوع است؟ «كمدی ، علمی –تخیلی یا تاریخی ، پلیسی – جنایی و یا انواع دیگر آن »
3-درونمایه اثر چه مطلبی را می خواسته بگوید و انگیزه نویسنده از نوشتن آن چه بوده است ؟
یكی از صاحب نظران در این باره سخنی خواندنی دارد . او می گوید :
- « ابلهان اثری را می خوانند و چیزی از آن نمی فهمند . اشخاص عامی گمان می كنند كه آن را كاملا در یافته اند ، صاحبان عقل سلیم گاهی همه آن را نمی فهمند ،آنان نكات مبهم و تاریك را تاریك می یابند و نكات روشن را روشن می بینند و اشخاص پر مدعا ، اصراردا رند كه نكات روشن را تاریك جلوه دهند و نكاتی را كه كاملا واضح و قابل فهم است ، نفهمند . »
4-قضاوت ارزشی در باره محتوا و پیام داستان كه آیا بینش تازه ای نسبت به زندگی به خواننده می دهد ؟آیا ضد ارزشوبد آموز برای مخاطب نیست؟
5-آیا اسم داستان متناسب با موضوع و محتوای اصلی آن هست ؟ آیا تازه و بدیع و جلب كننده هست ؟ آیا پیرنگ داستان و بویژه پایان آن را لو نمی دهد؟
6-شخصیت اصلی داستان كیست و شخصیتهای فرعی كدامند؟آیا این شخصیتها واقعی هستند یا قالبی و كلیشه ای؟ كدامیك از شخصیتها در طول داستان تحول می پذیرند و این تحول آیا منطقی جلوه می كند یا غیر واقعی ؟
7-زاویه دید یا شیوه بیان به كار رفته در داستان چیست؟ « اول شخص مفرد ، دانای كل مطلق ، دانای كل محدود ، تك گویی نمایشی ، تك گویی درونی نامه نگاری ، دفتر خاطرات ، تركیبی و غیره »
8-آیا نثر داستان با موضوع و حال و هوای آن مناسبت دارد ؟ آیا به اندازه كافی صمیمی و خودمانی است ؟ آیا نثر صحیح و فاقد غلطهای نگارشی و دستوری هست ؟
9-میزان كار خلاقانه و تخیل به كار گرفته شده از سوی نویسنده چه قدر است ؟
در واقع نقد یك داستان ،چیزی نیست مگر كشف و ارزشیابی اینكه نویسنده در آن اثرمی خواسته است چه بگوید،نشان دهد،یا القا كند و بررسی اینكه در بیان و نشان دادن آنچه مورد نظرش بوده ،تا چه حد موفق شده است .
همچنان كه منتقدان ،از نویسنده داستان توقع دارند كه هنگام خلق اثرشان ،حداكثر دقت،نظم و هماهنگی و سلیقه را مد نظر داشته باشند ، خوانندگان نقد نیز از منتقد انتظار رعایت همین موارد را در نقدش دارند .
نویسنده : محمد رضا سرشار
