شما اخلاق دارید؟

ماشین، ترافیک و اخلاق شهروندی، سه مقوله بسیار مهم  هستند که در رابطه ای تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند. در این زمینه سوالات و ابهامات زیادی مطرح است که هر یک به نوبه خود، جای بحث و بررسی مفصل دارد. یکی از مهم ترین و ملموس ترین موارد، استفاده از خودروی شخصی برای تردد در سطح شهر است.

اینکه چرا مردم، علیرغم مشکلات بسیاری از قبیل آلودگی هوا، ترافیک، فرهنگ رانندگی، آلودگی صوتی و... همچنان اصرار بر این دارند تا ازخودروی شخصی شان استفاده کنند؟ هرچند برای حل این مشکل، راهکارهای زیادی پیشنهاد شده است اما این مشکل همچنان از بزرگترین مسائل موجود در فرهنگ شهروندی مردم می باشد.

رسانه ها، مسئولین، کارشناسان در عرصه های مختلف علمی و فرهنگی، در راستای تقویت فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی برای کمک به خود و سایر شهروندان، سالهاست که تلاش بسیار کرده اند. اما نتیجه حاصله چندان رضایت بخش و مثمر ثمر، نبوده است. برای عدم وقوع این امر عوامل مختلفی ذکر شده است. برخی از جامعه شناسان از وجود نوعی روحیه فردگرایی خود مدارانه در بین مردم، سخن می گویند. این مساله به آن معناست که بهره گیری از خودروی شخصی برای مردم، نوعی لذت و آسایش خاطر به همراه دارد که آنان را در این نوع استفاده تشویق می کند. البته نباید از ذکر این نکته غافل شد که سیستم حمل و نقل عمومی در جامعه ما هنوز به سطح مناسب و مورد نیاز خود نرسیده است و این مساله در کنار سایر موارد فرهنگی موجب می شود تا مشکلات بسیاری در این زمینه بروز پیدا کند. مثلا اینکه در سالهای اخیر واردات خودروهای خارجی آسانتر شده و موجب شده تا هر روزه شاهد انواع و اقسام جدیدتر خودرو های مدرن در جامعه باشیم. به طوریکه در برخی موارد خودرو به جای اینکه وسیله راحتی برای حمل و نقل افراد باشد، به مظهر فردیت و به نوعی جزئی از هویت افراد تلقی می شود و دائما افراد را به سمتی سوق می دهد که مدام متوجه تغییر و تحولات و به روز بودن خودرو خود باشند.

مسلما چنین تغییر و تحولی به لحاظ فرهنگی، مسائل و موارد زیادی را به دنبال دارد که بررسی همه جانبه آن جای بحث بسیار دارد و به جهتی در راستای ارتقای فرهنگی یا به نوعی فرهنگ سازی در جامعه موثر است. فلذا وقتی هر روز شاهد رفت و آمد مدل های جدیدتری از خودرو در سطح شهر هستیم و بعضا خودرو به عنوان وسیله ای برای تفریح و گذران فراغت محسوب می شود، چطور می توان افراد را مجبور کرد تا از مرکب زیبا و جذاب و دلنشین خود دست بردارند، و سوار بر اتوبوس هایی شوند که دوبرابر ظرفیت واقعی، مسافر دارد. بنابراین اقبال عمومی به دلیل وجود مشکلات در سیستم حمل و نقل شهری، کم رنگ می شود. همچنین نکته مهم دیگر، شکل گیری و بازتولید اخلاق شهروندی است که در اماکن عمومی ساخته می شود. مسلما وقتی نارسایی هایی در سیستم حمل و نقل وجود داشته باشد، به طور مستقیم بر اخلاق شهروندی اثر می گذارد.

وقتی فردگرایی خودمدارانه در برابر جمع گرایی یا همان اخلاق شهروندی قرار می گیرد، مشخص است که فردگرایی قوی تر عمل می کند. در واقع اخلاق شهروندی را می توان با بررسی دو مقوله روحیه فردگرایی و جمع گرایی، در این زمینه  مورد بررسی قرار داد.

روحیه جمع گرایی بر این حکم می کند که افراد یک جامعه منافع جمعی را در نظر داشته باشند و در مواردی آنرا بر راحتی و خواست شخصی ترجیح دهند. پایه و اساس این نگرش بر احساس همدردی یا رنج همنوعان، آرزوی برابری و عدالت بنیاد نهاده شده است و منشایی اجتماعی دارد. این به معنای احترام به تمامیت همه افراد است و منجر به احترام به حقوق انسانی و تأیید این حقوق، همدردی و دلسوزی بیشتر برای همه رنج?ها و بدبختی?های بشری، اشتیاق برای نبرد با آنها و تخفیف آنها و عطش بیشتری برای عدالت گردیده است. مسلما چنانچه این روحیه و این فرهنگ در میان مردم یک جامعه عینیت پیدا کند، بسیاری از مشکلات شهروندی و اجتماعی حل و فصل خواهد شد. اما فردگرایی شخصی در نقطه مقابل این بحث قرار می گیرد كه صرفاً بر تقدم منافع شخصی مبتنی است. این مساله موجب ایجاد اختلال در نظم هنجاری جامعه می شود و مشکلات بسیاری را به همراه دارد.

با کمی بررسی و دقت در رابطه با مسائل جامعه، میتوان اینطور بیان کرد که فردگرایی اجتماعی و فردی در جامعه ما وجود دارند و موجب ایجاد نوعی دوگانگی در بسیاری از موارد می شود. این دوگانگی ها البته در ارتباط با مقوله خانواده دارای اهمیت و بررسی است. خودروی شخصی یک برساخته فرهنگی و محصولی اجتماعی است. برساخته ای فرهنگی که با منافع خانواده در ایران پیوندی نزدیک دارد. مثلا می توان گفت خودرو در جامعه ما به نوعی امتداد خط خانواده از خانه به خیابان است. در موارد متعدد، خودرو می تواند پاسدار خوب و مطمئنی برای حفظ حریم هایی باشد که در سطح شهر امکان شکستن آنها وجود دارد. چرا که فرهنگ و نگرش ملی و مذهبی ما به گونه ای است که تاکید بسیار بر حفظ حرمتها دارد، که این موجب می شود تا آسیب پذیری بیشتری در این زمینه وجود داشته باشد و به همین خاطر بسیاری از افراد با در نظر گرفتن چنین مسائلی، استفاده از خودرو شخصی را با تمامی مصائب و سختی هایش، به حمل و نقل عمومی ترجیح می دهند.

منابع:

1/باری،ریچارد"جامعه بزرگخودرو".فصلنامه ارغنون:شماره 19

2/کاظمی،عباس"ماشین،ترافیک،اخلاق شهروندی"سایت جامعه شناسی و زندگی روزمره در ایران.