آیا در برزخ انسان سیر تكاملی دارد؟
حضرت موسی‌بن جعفر (علیه‌السلام) به مردی فرمودند: "أتحبّ البقاء فى الدّنیا"؛ آیا بقای در دنیا را دوست داری؟ آن شخص كه از تربیت‌شدگان مكتب امامت بود، عرض كرد: آری آن حضرت پرسیدند: چرا؟ عرض كرد: برای آن كه به قرائت سوره محبوب خود، "قل هو الله أحد" بپردازم(١). امام كاظم (علیه‌السلام) پس از لحظه‌ای سكوت فرمودند: "یا حفص! من مات من أولیائنا وشیعتنا ولم یُحسن القرآن عُلّم فى قبره لیرفع الله به من درجته فإن درجات الجنة علی قدر آیات القرآن یقال له: اقرأ وارق. فیقرأ ثم یرقی"؛ اگر از شیعیان ما، كسی قرآن را به خوبی فرا نگرفته باشد (چون به حقیقت آن ایمان دارد) در جهان برزخ، قرآن به او تعلیم داده می‌شود تا خدای سبحان با معرفت قرآن بر درجات او بیفزاید؛ زیرا درجات قرآن به اندازه آیات قرآن است. به قاری گفته می‌شود: بخوان و بالا برو. او نیز می‌خواند و بالا می‌رود.
در جهان برزخ زمینه‌ای برای تكامل عملی نیست، تا انسان با انجام كاری واجب یا مستحب به كمال برتر عملی برسد، ولی راه تكامل علمی باز است؛ نظیر آنچه در رؤیا برای روح معلوم می‌شود و برای آگاهی به آنْ حركت فراگیری از قبیل كوششهای بدنی در زمان بیداری راه ندارد و بسیاری از علوم و معارف دین در آن جا برای انسانها روشن و مشهود خواهد شد و چون عدد درجات بهشت به عدد آیات نورانی قرآن كریم است، برای ترفیع درجات شیعیان، ابتدا از تعلیم قرآن بهره‌مند خواهند شد و سپس با فرمان "اقرأ وارق"، می‌خوانند و در درجات بهشت صعود می‌كنند. صعود در درجات بهشت پاداش قرائت در عالم آخرت نیست؛ زیرا در عالم برزخ، تكلیف و عمل مكلفانه كه جزا را به همراه داشته باشد نیست، بلكه صعود بهشتیان در درجات بهشت، همان ظهور انس با قرآن در دنیـاست.
پی نوشت:
١ ـ در یكی از جنگهای صدر اسلام كه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) از سوی رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)r Rفرماندهی‌لشكر را بر عهده داشت، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) پس از بازگشت لشكر، از برخی سپاهیان گزارش سفر خواست و پرسید فرمانده لشكرِ خود را چگونه یافتید؟ آنان از مداومت حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بر قرائت سوره توحید در نمازها، نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) شكایت كردند. رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسیدند: درباره این گزارش چه می گویید؟ حضرت امیرالمؤمنین در پاسخ عرض كرد: من تلاوت "قل هو الله أحد" را دوست دارم (بحار، ج 89، ص 348).
برگرفته از:
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، ج ١، ص ٢٤٥
