آداب سخن گفتن در قرآن
خداوند متعال نعمت‌های زیادی را به بندگان ارزانی داشته كه هر كدام از آنها شكر مخصوص به خود دارند؛ چرا كه علاوه بر شكر زبانی هر نعمتی سزاوار شكر عملی است كه عبارت است از استفاده كردن هر نعمت در جایی كه خداوند فرموده است.
یكی از نعمت‌هایی كه خداوند در قرآن كریم به آن اشاره فرموده، نعمت زبان است: «أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَینَینِ. وَ لِسانًا وَ شَفَتَینِ» (بلد / 8 ـ 9)؛ آیا دو چشمش نداده‌ایم؟ و زبانی و دو لب .
این نعمت با آن كه حجم كوچكی نسبت به سایر اعضای بدن دارد، اما كارایی بسیار زیادی دارد و به همین علت هم می‌بینیم گناهان زیادی را برای این عضو بر شمرده‌اند.
در این مطلب در صدد آنیم كه از دید قرآن كریم برخی خصوصیات گفتار و استفاده‌های صحیح و ناصحیح آن را بشناسیم تا سعی كنیم استفاده ما از این عضو بدن، قرآنی باشد.
1. در سخن گفتن مواظب باشید؛ چرا كه تمام سخنانتان نوشته می‌شود:
«وَ إِنَّ عَلَیكُمْ لَحافِظینَ. كِراماً كاتِبین» (انفطار10ـ 11)؛ و قطعاً بر شما نگهبانانى [گماشته شده] اند. [فرشتگان] بزرگوارى كه نویسندگان [اعمال شما] هستند.
2. چه كسی از خداوند راستگوتر است؟
«... وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللهِ حَدیثًا» (نساء/87)؛ ... و راستگوتر از خدا در سخن كیست؟
3. چه كسی گفتارش نیكو‌تر است از كسی كه به سوی خدا دعوت می‌كند؟
«وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَى اللهِ ...» (فصلت/33)؛ و كیست خوش‌گفتارتر از آن كس كه به سوى خدا دعوت نماید.
4. آدمی زیر زبانش پنهان است:
«... فَلَمّا كَلَّمَهُ قالَ إِنَّكَ الْیوْمَ لَدَینا مَكینٌ أَمینٌ» (یوسف/54)؛ پس چون با او سخن راند، گفت: «تو امروز نزد ما با منزلت و امین هستى.»
5. قرآن سخنی سنگین و با عظمت:
«إِنّا سَنُلْقی عَلَیكَ قَوْلاً ثَقیلاً» (مزمل/5)؛ در حقیقت ما به زودى بر تو گفتارى گرانبار القا مىكنیم.
6. پاكان، در سخن گفتن نیز به پاكی هدایت یافته‌اند:
«وَ هُدُوا إِلَى الطَّیبِ مِنَ الْقَوْلِ ...» (حج/24)؛ و به گفتار پاك هدایت مىشوند... .
7. سلام كردن، بهترین شروع برای آغاز سخن با مؤمنان:
«وَ إِذا جاءَكَ الَّذینَ یؤْمِنُونَ بِایاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیكُمْ ...» (انعام/54)؛ و چون كسانى كه به آیات ما ایمان مىآورند نزد تو آیند، بگو: سلام بر شما ... .
8. سلام، اولین سخن ملائكه هنگام قبض روح پاكان:
«الَّذینَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَیبینَ یقُولُونَ سَلامٌ عَلَیكُمْ ...» (نحل/32)؛ همان كسانى كه فرشتگان جان آنها را در حالى كه پاكیزه (از پلیدى كفر و فسق) اند مىستانند (به آنها) مىگویند: سلام بر شما.
9. سلام، بهترین جواب ابلهان:
«... وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلامًا» (فرقان/63)؛ ... و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ مىدهند.
10. كسانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند كه گفتارشان مورد رضایت خداوند باشد:
«یوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِی لَهُ قَوْلاً» (طه/109) ؛ در آن روز شفاعت سود ندارد مگر [شفاعت] كسى كه خداى رحمان به او اجازه دهد و سخن او را بپسندد.
11. محكم و مستدل حرف بزنید:
«یا ایهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیدًا» (احزاب/70) ؛ اى كسانى كه ایمان آوردهاید، از خدا پروا كنید و سخنى درست و استوار گویید.
12. در نصیحت دیگران سخن گفتن با نرمی احتمال تأثیرش بیشتر است:
«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَینًا لَعَلَّهُ یتَذَكَّرُ أَوْ یخْشى» (طه/44) ؛ و با او سخنى نرم گویید، شاید كه پند پذیرد یا بترسد.
13. با پدر و مادر بزرگوارانه سخن بگویید:
«... وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَریمًا» (اسراء/23)؛ به آنها(والدین) [حتى] «اوف» مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شایسته بگوى.
14. با مردم به نیكی سخن بگویید:
«... وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا ... .» (بقره/83)؛ ... و با مردم [به زبانِ] خوش سخن بگویید ...
15. سخنان را بشنوید، اما به بهترینش عمل كنید:
«... فَبَشِّرْ عِبادِ، الَّذینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ... » (زمر/ 17ـ 18) ؛ پس بندگان مرا مژده ده، آنهایى كه سخنان را گوش فرا مىدهند و از بهترین آنها پیروى مىكنند ... .
16ـ وقتی سوار بر مركب می‌شوید، این آیه را بخوانید:
«... سُبْحانَ الَّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنّا لَهُ مُقْرِنینَ» (زخرف/13) ؛ پاك و منزه است آن كه این را رام ما كرد و ما خود بر آن توانا نبودیم.
منبع:
سروش وحی، ش 16، حجت‌الله رحمانی، با تصرف .
