تبیان، دستیار زندگی
برخى از موانع شكل‏گیرى هویّت اجتماعى، به وجود تعارضهاى حل نشده‏اى بستگى دارد كه در محیط زندگى و جامعه در برابر نسل جوان، پدیدار مى‏شود. مثلاً دوستى با جنس مخالف که از نظر موازین اجتماعى، رفتارى ناهنجار تلقى مى‏شود
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

من کیستم ؟

نوجوان

از ویژگیهاى عصر جدید، جریان شتاب‏آلود زندگى است. حوادث و رویدادهاى گوناگون، آنچنان با وسعتْ پدید مى‏آیند كه فرصت تفكّر و تأمّل را از آدمى سلب مى‏كنند. در نتیجه، مجالى براى تفرّج در دنیاى درون و جهان برون باقى نمى‏ماند و انسان، این موجود سرگشته و درمانده، نه تنها لذّت تفكّر را حس نمى‏كند، بلكه انگیزه كافى براى اندیشیدن در باب ضروریات زندگى را نیز در خود نمى‏یابد. حاصل این روند، بیگانگى او با خویشتن و جهان خارج از خویشتن است. ولى آنچه دردآورتر، عمیق‏تر و دشوارتر رخ مى‏نماید، بیگانگى با خود (عالم درون) است.

هویّت چیست؟

اریك اریكسون كه نام او با «هویّت» پیوندى عمیق دارد مى‏نویسد: «هویتى كه نوجوان در صدد است تا به طور روشن با آن مواجه شود این است كه «او كیست؟»، نقشى كه باید در جامعه ایفا نماید چیست؟ آیا او یك كودك است یا بزرگسال؟ آیا او توانایى آن را دارد كه روزى به عنوان یك همسر یا پدر یا مادر باشد؟ آیا او على‏رغم نژاد، مذهب یا زمینه‏هاى ملى - كه او را از نظر مردم كم ارزش جلوه مى‏دهد - ، احساس اعتماد به نفس دارد؟».

1 . هویّت فردى

پیشتر از این در تعریف «هویّت» بیان شد كه ابتدا براى فرد، و بویژه جوان، این پرسش كه «من كیستم؟» مطرح مى‏شود و پس از آن «چه نقشى دارم؟» عنوان مى‏گردد. چنانچه بیشتر به معناى اول تأكید داشته باشیم، رابطه میان «خودشناسى» و «هویّت فردى» تعریف مى‏شود ؛ زیرا «هویّت» همان حقیقت شخص است كه مشتمل بر صفات جوهرى اوست و این همان مقوله‏اى است كه در «خودشناسى» به دنبال دست یافتن به آن هستیم. لذا مى‏توان گفت كه با تحقّق خودشناسى، بخش عمده‏اى از هویّت فردى نیز محقّق مى‏شود.

2 - هویّت اجتماعى

از نوجوانى به بعد به تدریج، گرایش به «اجتماعى شدن» در شكل دوست‏یابى و وفادارى به او ظاهر مى‏شود. یكى از صاحبنظران شخصیت مى‏نویسد: «عدم توانایى در انتخاب شغل و یا عدم ادامه تحصیل، غالباً نمودى از بحران هویّت یا گم گشتگى در نقش اجتماعى است. بسیارى از رفتارهاى ضد اجتماعى و ناسازگارانه افراد را مى‏توان از این دیدگاه توجیه نمود».

در كلام الهى، از خودبیگانگى، حاصل از «خدابیگانگى» تلقى شده است. آنجا كه مى‏فرماید: «در زمره آنانى نباشید كه خداى را از یاد بردند، پس خود را نیز از یاد بردند»(سوره حشر).

3 . هویّت خانوادگى

در بحث هویّت، خانواده جوان از دو جنبه براى او حائز اهمیت است،  در جنبه اول رفتار كلامى و عملى والدین (على‏رغم سنین حساس جوانى) براى فرزند از نوعى اعتبار برخوردار است‏ و جنبه دوم ، كثرت ارتباطهاى جوان و والدین در درون نهاد خانواده است كه به نوبه خود مى‏تواند هم آنها را به یكدیگر نزدیك‏تر و یا در مواردى دورتر نماید.

4 . هویّت دینى

از نیازهاى فطرى آدمى، گرایش به عشق و پرستش است، تجلّى چنین احساس و تمایلى، در اعمال و رفتار دینى، آشكار مى‏شود. بدیهى است كه پیامدهاى تكوین هویّت دینى، احساس تعهد و مسئولیت در قبال ارزشها و باورهاى آن مكتب است.

چگونگى شكل‏گیرى هویّت در فرد

براى شكل‏گیرى هویّت در فرد باید چند مسئله را در نظر گرفت كه عبارت‏اند از:

یك. خودشناسى

شناخت آدمى از شخصیت خویشتن، همچون منشور كثیر الاضلاعى است كه شامل جلوه‏ها و منظرهاى متنوّع و متعدّدى مى‏شود. اگر چه احاطه فرد به همه جوانب خویشتن خود، مقدور نیست ولى برخى از مهم‏ترین جنبه‏هاى خودشناسى چنین است.  شناختْ نسبت به تواناییها و استعدادهاى درونى، شناخت نسبت به ویژگیهاى رشد ، شناخت نسبت به نیازهاى اساسى روانى، شناخت نسبت به ضعفها و محدودیتهاى وجود خویشتن.

طرحى ساده براى خودشناسى

اینك با طرح چند پرسش ذیل مى‏توان به صورت عملى، جوانان را در زمینه خودشناسى یارى نمود:

آیا به روشنى مى‏دانم كه چه جنبه‏هاى خوب و سازنده‏اى در شخصیت من وجود دارد؟ و آیا توانسته‏ام این جنبه‏هاى مورد نظر را پرورش داده، به تقویت و توسعه آنها بپردازم؟  تا چه اندازه به جنبه‏هاى منفى خود، آگاهى دارم؟ و  آیا براى پذیرفتن آنها شجاعت روحى لازم را دارم؟  آیا سعى مى‏كنم كه هر روز یكى از آنها را در وجود خود محو نموده، مجموعه آنها را تقلیل دهم؟  آیا تا به حال، عملى انجام داده‏ام كه به ضرر خود و نفع دیگران باشد، یا برعكس؟ چه واكنشى در رابطه با تذكّر خیرخواهانه دوستانم انجام مى‏دهم؟

دو. داشتن هدف در زندگى

هدفها، آدمى را به كار و كوشش و تكاپو وامى‏دارند و روش زندگى او را معین مى‏كنند. در این زمینه، توجه به نكات پیشنهادى زیر مى‏تواند مفید واقع شود:

براى تعالى زندگى هدفهایى قابل قبول در نظر گیرند و به آنها ایمان داشته باشند. در صورت رسیدن به هدف مورد نظر، بلافاصله هدفى دیگر را جایگزین نمایند. آرمانهاى برتر و هدفهاى والاتر، نشان از اراده‏هاى پُرشور و آهنین دارند. پدیده‏هایى همچون تحصیل، اشتغال ، درآمد مكفى، زندگى مرفّه و شهرت، هیچ‏كدام هدف نهایى زندگى به شمار نمى‏آیند، بلكه همه اینها وسایل و ابزارى هستند براى رسیدن به هدف نهایى.

موانع شكل‏گیرى هویّت در جمع

برخى از موانع شكل‏گیرى هویّت اجتماعى، به وجود تعارضهاى حل نشده‏اى بستگى دارد كه در محیط زندگى و جامعه در برابر نسل جوان، پدیدار مى‏شود. مثلاً دوستى با جنس مخالف که از نظر موازین اجتماعى، رفتارى ناهنجار تلقى مى‏شود. حل این تعارضها مى‏تواند موجب شكل‏گیرى هویّت اجتماعى گردد .

بحران هویّت

اصطلاحى است كه براى توصیف «عدم توانایى فرد  در قبول نقشى كه جامعه از او انتظار دارد» به كار رفته است.

شخصى كه فاقد یك هویّت متشكّل است در ادامه زندگى با مشكلات متعددى مواجه خواهد شد». در این حالت، سبب مى‏شود فرد احساس كند منزوى، تهى، مضطرب و مردّد شده است. احساس مى‏كند كه باید تصمیمهاى مهمى بگیرد لیكن قادر به انجام دادن این كار نیست. در طى آشفتگى هویّت، فرد ممكن است احساس كند به جاى آنكه در حال پیشرفت باشد دچار پس‏روى است. آثار و تبعات بعدى فقدان هویّت را مى‏توان در پدیده‏هایى همچون: مسئولیت‏گریزى، دلزدگى، دلمشغولیهاى بى‏هدف، هیجاناتِ جانشین‏ناپذیر، شخصیت منفعل و بى‏تفاوتى جستجو نمود .

جوان و تلاش براى كسب هویّت

جوان براى كسب هویّت و نوسازى شخصیت و بازآفرینى و تكامل هویّت خود مى‏تواند این شانزده نكته را سرلوحه زندگى خویش قرار دهد تا تبدیل به یك جوان آرمانى گردد:

او باید با دیگران همكارى داشته باشد و به خود و دیگران اجازه زندگى بدهد.

او باید با وجدان خود در یك هماهنگى نسبى به سر برد.

 اهداف او باید معقول باشند و در محدوده ظرفیتهاى او قرار گیرند.

نیازهاى شخصى او در ارتباط با موازین اخلاقى، معقول، قابل قبول و قابل تعدیل باشد.

او باید به مرتبه‏اى از عدم وابستگى و اعتماد به نفس برسد.

او باید خواهشهاى بیولوژیك (زیستى) و تظاهرات هیجانى خود را به راههاى قابل قبول از نظر اجتماع، هدایت كند.

جوان باید از واقعیات، برداشت روشنى داشته باشد و ضمن داشتن تخیّلات، نباید واقعیت را با خیال‏پرورى یا تفكر رؤیایى مخدوش كند.

منبع: موسسه جهانی سبطین

مقالات مرتبط

جوانیت را در چه کاری صرف کردی

بزرگ شده ام یا نه

میشه منو باور کنی

خودم تصمیمی می گیرم

نوجوانی دوران خود یابی

بحران جوانی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.