بزرگی پروستات
گفتگوی زیر با آقای دکتر محمدرضا رزاقی، متخصص بیماری های کلیه و مجاری ادرار و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با پروستات می باشد.
آقای دکتر، پروستات کجا واقع شده و چه وظایفی برعهده دارد؟
پروستات غده‌ای است درست زیر مثانه که منشا جنینی دارد. زمانی که جنسیت جنین مشخص شده و جنین به جنس مذکر تبدیل می‌شود، این بافت جنینی به پروستات تبدیل می‌شود اما این بافت در جنس مونث از بین رفته و آثار کوچکی از آن باقی می‌ماند. پروستات در دوران جنینی و نوزادی کار خاصی انجام نمی‌دهد و وظایف اصلی آن پس از بلوغ است. در واقع تا سن 15 تا 16 سالگی رشد بسیار آرامی دارد. پس از بلوغ، هورمون تستسترون که از بیضه ها ترشح می‌شود، تحت تاثیر آنزیمی به نام 5 آلفا رودکتاز به دی‌هیدروتستسترون یا DHT تبدیل می‌شود که قدرت این ماده چندین برابر تستسترون است و موجب رشد سریع و چند برابر پروستات می‌شود. این رشد سریع تا 19 الی 20 سالگی ادامه داشته و پس از آن تا 40 سالگی دوباره رشد آرامی پیدا می‌کند.
کار مهم پروستات در دوران پیش از بلوغ، ترشحاتی است که به همراه ترشحات غدد دیگر به مجرا ریخته و آن را مرطوب کرده و به اصطلاح عامیانه آن را روغن کاری می کند تا مجرا روان شده و از خشک شدن آن جلوگیری کند. اما پس از بلوغ و تولید اسپرم به وسیله بیضه ها، مجاری وازودفران که مجاری عبور اسپرم هستند و از داخل پروستات می گذرند اسپرم همراه مقدار زیادی از ترشحات پروستات دفع می شود به طوری که بیش از90 درصد حجم مایع منی از ترشحات پروستات و فقط یک درصد آن اسپرم است. این مایع حاوی موادی است برای تغذیه و نگه داری اسپرم و مواد ضد عفونی کننده به اضافه برخی اسیدهای آمینه.
چه عاملی سبب بزرگی پروستات می‌شود؟
پروستات از یک قسمت محیطی یا عضلانی و یک بافت مرکزی که بافت غددی است تشکیل شده است. پس از 40 سالگی باز به دلیل تغییراتی که در هورمون‌های بدن آقایان انجام می‌شود، نسبت دی‌هیدروتستسترون به استروژن تغییر می‌کند و میزان استروژن بالاتر می رود یا دی هیدروتستوسترون پایین می‌آید. این استروژن سبب حساس شدن بافت غددی پروستات شده و گیرنده‌های آن را بیشتر می‌کند. در نتیجه پروستات دوباره شروع به رشد اضافه می‌کند و بحث بزرگی پروستات پیش می‌آید که حدود 40 سالگی است منتها این رشد به صورت آرام است تا حدود سن 55 سالگی که علایم خود را نشان می‌دهد.
پس ما از 40 سالگی منتظر علایمی نیستیم؟
خیر ولی اگر هم علایمی باشد، زودگذر بوده و با درمان حل می‌شود.
علایم بزرگی پروستات چیست؟
علایم بزرگی پروستات شامل تکرر ادرار شبانه، تکرر ادرار روزانه، تخلیه نشدن ادرار به‌خوبی، کاهش قطر ادرار، کاهش پرش ادرار و این که آخرهای ادرار به صورت قطره قطره می‌آید و فرد احساس می‌کند که باید دوباره به توالت مراجعه کند و به تدریج میزان ادرار باقی مانده در مثانه زیاد می شود. چون پروستات بزرگ شده گردن مثانه را بالا می زند و ادرار تخلیه کامل نمی شود.
آیا بیماری های دیگری هستند که علایم آن ها شبیه به بزرگی پروستات باشد؟
همان‌طور که گفتم، مشکلات پروستات شامل تکرر ادرار، کاهش فشار و ... است. کسانی که با این علایم مراجعه می کنند باید در مرحله اول بررسی شوند که بیماری دیگری دارند یا خیر. این بیماری‌ها عبارتند از مثانه‌های عصبی، افرادی که پارکینسون دارند، افرادی که تنگی مجرا دارند، افرادی که کنار مثانه شان یک کیسه اضافی دارند و ادرارشان در آن کیسه جمع می‌شود و تخلیه نشدن کامل ادرار دارند و دچار عفونت‌های مکرر ادراری می‌شوند و در مراحلی از بیماری دیابت هستند. زیرا دیابت مثانه را به سمت فلج شدن پیش می‌برد. این بیماران در ابتدا دچار تکرر ادرار هستند اما پس از مدتی مثانه شان تقریبا فلج می‌شود و ادرار به طور کامل تخلیه نمی‌شود. این بیماری ها باید تشخیص داده شده و درمان شود و باز اگر علایمی وجود داشت می توان به بزرگی پروستات شک کرد.
چند درصد از افراد ممکن است به بزرگی پروستات مبتلا شوند؟
از 55 سالگی تا 90 سالگی، 90 درصد آقایان به علت بزرگی پروستات به یک مداخله اورولوژیک نیاز پیدا می کنند. یعنی فقط 10 درصد ممکن است نیاز به پزشک نداشته باشند و یکی از روش‌های جراحی باز، تراشیده شدن، لیزر و روش‌های کم تهاجم تر در آن ها استفاده می شود تا راه مجرا بازبماند و ادرار راحت تخلیه شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به بزرگی پروستات هستند؟
همان‌طور که توضیح داده شد، بزرگی پروستات تحت تاثیر هورمون‌های داخلی بدن است و فاکتورهای خارجی نقش مهمی در آن ندارند و این بزرگی به هر حال در آقایان سنین مختلف صورت می‌گیرد. یکی ممکن است در سن 50 سالگی نیاز به عمل داشته باشد ولی یکی تا 90 سالگی هم علایمی از خود نشان ندهد. این دیگر بستگی به ژنتیک و وراثت افراد دارد.
تشخیص به چه صورت انجام می‌شود؟
بزرگی خوش‌خیم پروستات در قسمت مرکزی پروستات صورت می گیرد که غدد این منطقه بزرگ شده و رشد می کند. توجه کنید که تعداد سلول‌ها زیاد نمی شود بلکه حجم سلول ها افزایش می‌یابد. حدود 85 تا 90 درصد افراد این وضعیت را دارند،10 تا 15 درصد هم، اختلال و تغییراتی در سلول‌های محیطی پروستات دارند، مانند ظهور یک غده یا ندول، در یک لوب سپس لوب بعدی و سپس آهسته از پروستات خارج شده و ممکن است بافت‌ها و استخوان را درگیر کند. این تغییرات طوری است که باز سلول‌های پروستات را با رشدی آهسته به سمت سلول‌های جنینی می برد. این غده بدخیم ایجاد شده در پروستات بر توبول‌هایی تاثیر می گذارد که درون‌شان ماده‌ای به نام پی.اس.ای است. ترشحاتی که از پروستات خارج می‌شود، غنی از پی.اس.ای است ولی مقدار این آنزیم در خون کم است.
زمانی که غده در بافت محیطی ایجاد می شود، ساختمان سلول‌ها را به هم می ریزد و توبول‌ها را تخریب می کند و موجب می شود پی.اس.ای بیشتری وارد خون شود. وقتی پی.اس.ای خون بالا رفت، به مشکلات پروستات شک می کنیم. البته بعضی موارد شامل بدخیمی، التهاب یا عفونت در پروستات و معاینه پروستات می تواند جواب آزمایش را مثبت کاذب نشان دهد. به عنوان مثال، پزشک در بعضی از معاینات مجبور می شود از راه مقعد پروستات را معاینه کند. این معاینه سبب افزایش پی.اس.ای در خون می شود یا حتی زمانی که فردی در اثر بیماری دیگری، مجبور به استفاده از سوند است.
در صورتی که آزمایش مثبت کاذب باشد، پزشک چگونه به صحت آزمایش پی می برد؟
پزشک باید یک شرح حال دقیق از بیمار بگیرد. اگر بیمار طبق آن چه گفته شد معاینه شده بود باید صبر کرد سه تا چهار هفته بگذرد و در این زمان مشکل دیگری هم نباشد. چون حتی در افرادی هم که یبوست دارند به دلیل ماساژی که مدفوع از طریق رکتوم به پروستات می دهد، باز به افزایش نسبی پی.اس.ای در خون منجر می‌شود. پس از این مدت زمان دوباره یک آزمایش پی.اس.ای انجام می‌دهیم. اگر باز میزان پی.اس.ای بالا بود، مجبوریم یک سونوگرافی از طریق مقعد انجام دهیم تا بتوانیم بافت محیطی پروستات را ببینیم و با سوزنی که وارد می کنیم نمونه برداری انجام می دهیم تا ببینیم در چه مرحله‌ای از بدخیمی است.
درمان به چه شکل انجام می شود؟
توجه به سن بیمار در درمان مهم است. اگر بیمار بالای 75 سال داشت، دیگر نیازی نیست که جراحی سنگینی را به او تحمیل کنیم اما اگر زیر 75 سال بود، احتیاج به برداشتن غده و بافت‌های اطرافش دارد تا به بافت‌های مجاور نفوذ نکند. چون یکی از جاهایی که بدخیمی پروستات آن را درگیر می کند، مهره‌های ستون فقرات و استخوان‌های ران یا لگن است که اگر به این مرحله برسد، دیگر درمان جراحی فایده ندارد.
زمانی جراحی مثمر‌ثمر خواهد بود که سرطان محدود به پروستات باشد. ولی اگر بدخیمی از پروستات بیرون زد، به سراغ سایر درمان‌ها مانند هورمون درمانی و رادیوتراپی و سپس شیمی درمانی می رویم.
در بعضی از خبرها می خوانیم که موادی مانند چای سبز ، سیر ، ویتامین E و موادی که حاوی آنتی اکسیدان هستند،برای پیشگیری از بدخیمی پروستات موثرند. نظر شما در این زمینه چیست؟
درباره تاثیر آنتی اکسیدان‌ها بحث‌های زیادی روی همه ارگان‌های بدن هست. به طور کلی آنتی‌اکسیدان‌‌ها موادی هستند که استفاده از آن ها توصیه می‌شود. مانند گوجه فرنگی که می گویند تاثیر زیادی در پیشگیری از سرطان دارد. اما همان طور که گفتم، فاکتورهای خارجی تاثیر چندانی روی بزرگی پروستات ندارند. اما در مواردی استفاده از ادویه‌‌ها و موادی مانند پسته، خرما، عسل، نارگیل، موز و... سبب ایجاد یک التهاب و بزرگی کاذب در پروستات می‌شود که با قطع استفاده از آن، این بزرگی هم رفع می‌شود. درباره مصرف گوشت قرمز ، تخم‌مرغ و چربی‌های جامد که حاوی کلسترول هستند، مشخص شده کلسترول در افرادی که سرطان پروستات داشته‌اند، بالاتر بوده است چون کلسترول حلقه اصلی تولید تستسترون است و همان‌طور که در اول بحث گفتم، تستوسترون موجب بزرگی پروستات می‌شود.
افرادی که بخواهند چکاپ کنند، باید از چه سنی شروع و به چه مراکزی مراجعه کنند؟
ما در گذشته امکان غربالگری سرطان پروستات را نداشتیم. یعنی زمانی متوجه بیماری می‌شدیم که فرد جراحی می کرد که آن وقت هم انجام اقدامات بعدی مشکل بود. اما سال‌هاست که امکان اندازه گیری "پی.اس.ای" که آنتی‌ژن اختصاصی پروستات است، وجود دارد. ما توصیه می کنیم آقایان بالای 40 سال به‌خصوص افرادی که سابقه بدخیمی پروستات را در خانواده و نزدیکان خود دارند، هرچه سریع تر برای انجام تست به پزشک مراجعه کنند که اگر تغییراتی دیده شد هرچه زودتر تشخیص و درمان آن شروع شود. خوشبختانه اگر سرطان پروستات به موقع تشخیص داده شود، درمان آن قطعی است. اگر PSA از حد طبیعی پایین تر باشد باید هر شش ماه آزمایش انجام شود اما اگر میزان آن در حداکثر نرمال بود و احتمال بالا رفتن آن وجود داشت سه ماه دیگر باید بررسی شود. اما افرادی که سابقه بدخیمی را در خانواده ندارند باید از 45 سالگی اقدام به آزمایش کنند و یک آزمایش خون ساده بدهند که نیازی به ناشتا بودن هم ندارد.
حرف آخر؟
آقایان عفونت‌های ادراری را جدی بگیرند. ادرار را طولانی مدت نگه ندارند، زمانی که حس تخلیه دارند حتما این کار را انجام دهند زیرا نگه داشتن ادرار و پُری آن موجب ایجاد پرخونی مثانه و پروستات می شود و می تواند علایم را تشدید کند. بهترین توصیه‌ام این است که به سلامت خود اهمیت بدهند و برای آزمایش‌های دوره‌ای خود وقت بگذارند.
*مطالب مرتبط:
نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان پروستات
نانوسیم ها و درمان سرطان پروستات
