چیزهایی که باید درباره‌ی فرهنگ بدانید
«فرهنگ» از واژه‌هایی است که زیاد از آن استفاده می‌کنیم اما کمتر به معنا و مفهومش توجه داریم. وقتی از فرهنگ ترافیک و فرهنگ آپارتمان‌نشینی حرف می‌زنیم، به نظر می‌رسد که همه‌ی مفهوم فرهنگ را می‌دانیم اما اگر دقت کنید موضوع به این سادگی هم نیست.
فرهنگ و زندگی
برای «فرهنگ» تعریف‌های زیادی وجود دارد. در کتابی به نام «تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ»1 بیش‌از 90 تعریف برای فرهنگ آمده است. واژه‌ی «فرهنگ» در زبان فارسی از واژه‌های بسیار قدیمی است و به معنای ادب و علم به کار رفته است اما معنای امروزی فرهنگ بسیار گسترده و پیچیده است و دیدگاه‌های متفاوتی درباره‌ی آن وجود دارد. می‌توان به طور کلی فرهنگ را این گونه تعریف کرد: «الگوی کلی روش زندگی که فرد از جامعه کسب می‌کند» (پیشنهاد می‌کنیم این تعریف را چند بار با دقّت بخوانید).
با دقت در تعریف فرهنگ می‌توان فهمید:
1- فرهنگ با روش زندگی همه‌ی ما ارتباط دارد. همین نکته نشان‌دهنده‌ی اهمیت فرهنگ و نقش آن در زندگی ماست.
2- فرهنگ «الگوی کلی» است؛ یعنی با وجود آن که بسیاری از روش‌های زندگی را از فرهنگ می‌گیریم امّا هر یک از ما، تفاوت‌هایی با هم داریم. اگر در کلاس به رفتار دوستانت توجّه کنی می‌بینی که همه‌ی شما چیزهای مشترکی در طرز فکر و رفتار دارید ولی هر کس ویژگی‌های خاصی هم دارد.
3- نوع فرهنگ براساس نوع جامعه متفاوت خواهد بود. به این ترتیب می‌توان از انواع فرهنگ‌ها مانند: فرهنگ غربی، فرهنگ شرقی، فرهنگ ایرانی، فرهنگ ژاپنی، فرهنگ آفریقایی و غیره سخن گفت.
4- همان گونه که فرهنگ بر مردم و رفتارهای آن تأثیر می‌گذارد، مردم و رفتار آنها نیز در طول زمان، بر فرهنگ تأثیر می‌گذارد. وقتی پدر و مادر تو یا پدربزرگ و مادربزرگت از گذشته و آداب و رسوم قدیمی سخن می‌گویند، درمی‌یابی که فرهنگ ما در طول زمان چه تغییراتی کرده است.
فرهنگ و هویت اجتماعی
وقتی از تو سوال می‌شود: کیستی؟ سعی می‌کنی خودت را طوری معرفی کنی که همه‌ی توانایی‌ها و استعدادهایت را نشان بدهی. ما این را هویت می‌نامیم. ما یک هویت فردی داریم که نشان می‌دهد کیستیم و چه ویژگی‌هایی داریم. در عین حال هویتی اجتماعی نیز داریم که همان «فرهنگ» است. هر جامعه دارای گذشته‌ی تاریخی، زبان مادری، سنّت‌ها، آداب و رسوم، مفاخر ملی، الگوهای دینی و هنر و ادبیات است که هویت جامعه را نشان می‌دهند.2
انسان‌‌ها تلاش می‌کنند هویت فردی خود را نشان دهند؛ آن را حفظ کنند و اگر لازم شد، از آن دفاع کنند. درباره‌ی هویت اجتماعی و فرهنگ نیز چنین است. جامعه‌ای که بتواند ویژگی‌های فرهنگی خود را به خوبی معرفی کند، آن را حفظ کند و اگر لازم شد از آن دفاع کند، جامعه‌ای قوی و سربلند خواهد بود.
عدّه‌ای تصوّر می‌کنند که آشنایی با تاریخ و آداب و رسوم، ضرورتی ندارند.
آیا این فکر درست است؟
کم توجّهی به هویت اجتماعی، یعنی «روش زندگی» برای ما اهمیتی ندارد. وقتی برای کسی «چگونه زندگی کردن» مهم باشد، «فرهنگ» نیز اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت. حالا ببین درباره‌ی هر یک از موضوع‌های زیر چه اطلاعاتی داری؟
- تاریخ گذشته
- مفاخر ملی و مذهبی
- آثار باستانی (شهر، استان و کشور)
- سنت‌ها و اعتقادات
- هنر گذشته و معاصر
- ادبیّات گذشته
- ادبیّات معاصر
زندگی هر یک از ما، جدای از فرهنگ ما نیست و هر چه در شناخت و حفظ فرهنگ بیشتر بکوشیم، بهتر زندگی خواهیم کرد. کم توجهی درباره‌ی فرهنگ باعث خواهد شد:
1- از فرهنگ خودمان فاصله بگیریم.
2- دچار سردرگمی شویم.
3- به فرهنگ‌های بیگانه توجه کنیم.
نگاه فرهنگی به زندگی
تصوّر کن به جای آنکه در ایران به دنیا بیایی و زندگی کنی، در افریقا به دنیا می‌آمدی؛ چه اتفّاقی می‌افتاد؟ شاید ساده‌ترین تفاوت این بود که رنگ پوست و قیافه‌ی ظاهری تو جور دیگری می‌شد امّا اگر کمی بیشتر دقّت کنی، متوجّه خواهی شد که همه‌چیز زندگی‌ات جور دیگری بود. اگر آفریقایی بودی، زبان مادری، لباس پوشیدن، تزئینات خانه، فضای کلاس و مدرسه، درس‌ها، خط و حتّی شوخی‌ها و شلوغی‌ها تفاوت داشت. «فرهنگ» در همه‌ی امور زندگی ما تأثیر دارد و باید با نگاه فرهنگی زندگی کرد.
گاهی فرهنگ در موضوع‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری، عید نوروز و بعضی از سنت‌ها و آداب و رسوم خلاصه می‌شود؛ در حالی که فرهنگ با همه‌ی امور زندگی ارتباط دارد. وقتی برای خرید لباس می‌روی، می‌توانی نگاه فرهنگی داشته باشی. لباس، کیف و کفش تو، نشانه‌هایی از گرایش‌های فرهنگی تو هستند. طرز صحبت کردن، موسیقی که به آن علاقه‌مندی و حتّی نوع غذاهایی که دوست داری، می‌توانند نشانه‌هایی فرهنگی باشند.
برگرفته از مجله: رشد نوجوان نوشته: ابراهیم اصلانی
********************************
پی‌نوشت:
1- آشوری، داریوش (1381) تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: آگاه، چاپ دوم.
2- روح‌الامینی، محمود (1382) زمینه‌ی فرهنگ‌شناسی، تهران، عطار، چاپ هفتم.
*********************************
مطالب مرتبط
