پرهیز از هر چه خدا دوست نمی‌دارد
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ الصِّیامَ لَیسَ مِنَ الأَكلِ وَالشُّربِ فَقَط ؛ إنَّمَا الصِّیامُ مِنَ اللَّغوِ وَالرَّفَثِ، فَإِن سابَّكَ أحَدٌ أو جَهِلَ عَلَیكَ فَقُل: إنّی صائِمٌ (1) ؛ روزه، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست. همانا روزه، پرهیز از بیهوده‌گویى و دشنام دادن است. پس اگر كسى دشنامت داد، یا با تو نابخردى كرد، بگو: من روزهام.
- قال الإمام علیّ علیهالسلام ـ فِی الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ ـ لَیسَ الصَّومُ الإِمساكَ عَنِ المَأكَلِ وَالمَشرَبِ ؛ الصَّومُ الإِمساكُ عَن كُلِّ ما یَكرَهُهُ اللهُ سُبحانَهُ (2) ؛ روزه، تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست. روزه، پرهیز از هر چیزى است كه خداوند، آن را خوش نمىدارد.
- قال الإمام زین العابدین علیهالسلام: حَقُّ الصَّومِ أن تَعلَمَ أنَّهُ حِجابٌ ضَرَبَهُ اللهُ عز و جل عَلى لِسانِكَ و سَمعِكَ و بَصَرِكَ و بَطنِكَ و فَرجِكَ؛ لِیَستُرَكَ بِهِ مِنَ النّارِ، فَإِن تَرَكتَ الصَّومَ خَرَقتَ سِترَ اللّهِ عَلَیكَ (3) ؛ حقّ روزه، آن است كه بدانى آن، حجابى است كه خداوند بر زبان و گوش و چشم و شهوتت زده تا تو را از آتش، نگه دارد. پس اگر روزه را ترك كنى، پوشش الهى را بر خویش، دریدهاى.
- قال الإمام زین العابدین علیهالسلام ـ مِن دُعائِهِ عِندَ دُخولِ شَهرِ رَمَضانَ ـ اللّهُمَّ ... و أعِنّا عَلى صِیامِهِ بِكَفِّ الجَوارِحِ عَن مَعاصیكَ وَاستِعمالِها فیهِ بِما یُرضیكَ؛ حَتّى لا نُصغِیَ بِأَسماعِنا إلى لَغوٍ، ولا نُسرِعَ بِأَبصارِنا إلى لَهوٍ، ... (4) ؛ خداوندا !... ما را بر روزهدارىِ این ماه یارى كن، با نگه داشتن اعضا از نافرمانىات و به كارگیرى آنها در آنچه خشنودت مىسازد، تا آن كه با گوشهایمان به بیهوده گوش نسپاریم و با چشمهایمان به بازیچه نشتابیم و دستان خویش را به آنچه ممنوع است، نگشاییم و با گامهایمان، به سوى آنچه حرام است، راه نپوییم، و تا آن كه شكممان جز از آنچه حلال كردهاى، پُر نشود و زبانهایمان جز به آنچه فرمودهاى، گویا نشود و خود را جز در آنچه ما را به پاداش تو نزدیك مىسازد، به زحمت نیفكنیم و جز به آنچه از كیفرت باز مىدارد، نپردازیم.
پس چون روزه گرفتید، زبانهایتان را از دروغ نگه دارید، چشمهایتان را فرو بندید، نزاع نكنید، حسد نورزید، غیبت نكنید، ستیزهجویى نكنید، دروغ نگویید، آمیزش نكنید، با هم مخالفت نكنید، به هم خشم نگیرید، یكدیگر را ناسزا نگویید و دشنام ندهید، در عبادت، سستى نكنید، جدال نكنید، به تفرقه نگرایید، ستم نكنید، با هم با سفاهت (با دلتنگى) رفتار نكنید، همدیگر را نیازارید، از یاد خداوند و نماز، غافل نشوید، پیوسته سكوت و بردبارى و شكیبایى و راستگویى پیشه كنید، از اهل شَر دورى نمایید، و از سخن ناروا ، دروغ، افترا، دشمنى، بدگمانى، غیبت و سخنچینى بپرهیزید.
قالَ أبو عَبدِالله علیهالسلام: إذا صُمتَ فَلیَصُم سَمعُكَ و بَصَرُكَ و شَعرُكَ و جِلدُكَ ـ و عَدَّدَ أشیاءَ غَیرَ هذا ـ قالَ: ولا یَكونُ یَومُ صَومِكَ كَیَومِ فِطرِكَ(5) ؛ امام صادق علیهالسلام فرمود: «وقتى روزه گرفتى، گوش و چشم و مو و پوستت هم» (و چیزهاى دیگرى هم بر شمرد) «روزه باشند» و فرمود: «روز روزهدارىات، مثل روز خوردنت نباشد.»(یعنی وقتی روزه هستی با روزی كه روزه نیستی متفاوت باشد)
- قال الامام الصادق علیهالسلام: إذا صُمتَ فَلیَصُم سَمعُكَ و بَصَرُكَ و فَرجُكَ و لِسانُكَ، و تَغُضُّ بَصَرَكَ عَمّا لا یَحِلُّ النَّظَرُ إلَیهِ، وَالسَّمعَ عَمّا لا یَحِلُّ استِماعُهُ إلَیهِ، وَاللِّسانَ مِنَ الكَذِبِ وَالفُحشِ(6) ؛ هر گاه روزه گرفتى، گوش و چشم و شهوت و زبانت هم روزه باشند، و چشمت را از آنچه نگاه به آن حلال نیست و گوشَت را از آنچه شنیدنش حلال نیست و زبانت را از دروغ و دشنام، حفظ كن .
- قال الامام الصادق علیهالسلام: صَومُ شَهرِ رَمَضانَ فَرضٌ فی كُلِّ عامٍ، و أدنى ما یَتِمُّ بِهِ فَرضُ صَومِهِ: العَزیمَةُ مِن قَلبِ المُؤمِنِ عَلى صَومِهِ بِنِیَّةٍ صادِقَةٍ، و تَركُ الأَكلِ وَالشُّربِ وَالنِّكاحِ فی نَهارِهِ كُلِّهِ، و أن یَجمَعَ فی صَومِهِ التَّوَقِّیَ لِجَمیعِ جَوارِحِهِ و كَفَّها عَن مَحارِمِ اللهِ رَبِّهِ مُتَقَرِّبا بِذلِكَ كُلِّهِ إلَیهِ؛ فَإِذا فَعَلَ ذلِكَ كانَ مُؤَدِّیا لِفَرضِهِ (7) ؛ روزه ماه رمضان، در هر سال، واجب است و كمترین چیزهایى كه وجوب روزهاش با آنها به كمال مىرسد، تصمیم قلبى مؤمن است (كه آن را با نیّت راست، روزه بدارد) و در تمام روز، خوردن و آشامیدن و آمیزش را ترك كند و در روزهاش تلاش خود را در نگهدارى همه اعضایش از حرامهاى الهى قرار دهد و با همه اینها به خداوند، تقرّب بجوید. پس اگر چنین كند، واجبِ این ماه را ادا كرده است.
- قال الامام الصادق علیهالسلام: لَیسَ الصِّیامُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ وَالإِنسانُ یَنبَغی لَهُ أن یَحفَظَ لِسانَهُ مِنَ اللَّغوِ الباطِلِ فی رَمَضانَ و غَیرِهِ (8) ؛ روزه، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست و سزاوار است كه انسان در ماه رمضان و غیر آن، زبانش را از بیهوده‌گویى و باطل، نگه دارد.
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إذا صامَ أحَدُكُمُ الثَّلاثَةَ الأَیّامِ مِنَ الشَّهرِ فَلا یُجادِلَنَّ أحَدا، ولا یَجهَل، ولا یُسرِع إلَى الحَلفِ وَالأَیمانِ بِالله، فَإِن جَهِلَ عَلَیهِ أحَدٌ فَلیَتَحَمَّل(9) ؛ هر گاه یكى از شما سه روز از ماه را روزه مىگیرد، پس با كسى مجادله و نابخردى نكند و زود به خدا قسم نخورد. پس اگر كسى با او نابخردى كرد، تحمّل كند. (روزه واقعی گرفته است)
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إذا أصبَحتَ صائِما فَلیَصُم سَمعُكَ و بَصَرُكَ مِنَ الحَرامِ، و جارِحَتُكَ و جَمیعُ أعضائِكَ مِنَ القَبیحِ، و دَع عِندَهُ الهَذیَ و أذَى الخادِمِ، وَلیَكُن عَلَیكَ وَقارُ الصِّیامِ، وَالزَم مَا استَطَعتَ مِنَ الصَّمتِ وَالسُّكوتِ إلاّ عَن ذِكرِ الله، ولا تَجعَل یَومَ صَومِكَ كَیَومِ فِطرِكَ، و إیّاكَ وَالمُباشَرَةَ وَالقُبلَةَ وَالقَهقَهَةَ بِالضِّحكِ! فَإِنَّ اللهَ یَمقُتُ ذلِكَ(10) ؛ اگر روزهدار بودى، گوش و چشم تو از حرام، و همه اعضایت از زشتى، روزه باشند. هنگام روزهدارى، یاوهگویى و آزردن خدمتگزار را رها كن و وقار روزهدارى در تو باشد. تا مىتوانى برخوردار از سكوت و خموشى باش، مگر در یاد خدا. روزِ روزهدارىات را مثل روزِ خوردنت قرار مده، و بپرهیز از آمیزش و قهقهه در خندیدن، كه خداوند آن را خوش نمىدارد.
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إنَّ الصِّیامَ لَیسَ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ وَحدَهُ؛ إنَّما لِلصَّومِ شَرطٌ یَحتاجُ أن یُحفَظَ حَتّى یَتِمَّ الصَّومُ؛ و هُوَ الصَّمتُ الدّاخِلُ، أما تَسمَعُ ما قالَت مَریَمُ بِنتُ عِمرانَ: « إِنِّى نَذَرْتُ لِلرَّحْمَـنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْیَوْمَ إِنسِیًّا؟!» یَعنی صَمتا ... (11) ؛ روزهدارى، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست. روزه، شرطى دارد كه نیازمند مواظبت است تا كامل شود، و آن، سكوت درونى است. آیا نمىشنوى كه مریم دختر عمران گفت: «من براى خدا، روزهاى نذر كردهام. پس، امروز با هیچ انسانى سخن نمىگویم»، یعنى سكوت (مىكنم). پس چون روزه گرفتید، زبانهایتان را از دروغ نگه دارید، چشمهایتان را فرو بندید، نزاع نكنید، حسد نورزید، غیبت نكنید، ستیزهجویى نكنید، دروغ نگویید، آمیزش نكنید، با هم مخالفت نكنید، به هم خشم نگیرید، یكدیگر را ناسزا نگویید و دشنام ندهید، در عبادت، سستى نكنید، جدال نكنید، به تفرقه نگرایید، ستم نكنید، با هم با سفاهت (با دلتنگى) رفتار نكنید، همدیگر را نیازارید، از یاد خداوند و نماز، غافل نشوید، پیوسته سكوت و بردبارى و شكیبایى و راستگویى پیشه كنید، از اهل شَر دورى نمایید، و از سخن ناروا ، دروغ، افترا، دشمنى، بدگمانى، غیبت و سخنچینى بپرهیزید.
از آنان باشید كه روى به آخرت دارند. چشم به راه روزهاى خود باشید. منتظر آنچه خداوند به شما وعده داده است، باشید. براى دیدار با خدا رهتوشه برگیرید. آرامش و وقار و خشوع و خضوع داشته باشید. فروتنىِ بنده بیمناك از مولایش را داشته باشید. حیران و بیمناك و امیدوار ، شیفته و هراسناك، خواستار و ترسناك باشید، آن چنان كه دلها را از عیبها پاك، درون خویش را از آلودگى پیراسته، و بدن را از آلودگى، تمیز مىنما.
چنان باش كه از غیر خدا به خدا بیزارى بجویى و در روزهدارىات، با سكوت همه جانبه از آنچه خداوند، تو را در نهان و آشكار از آن نهى كرده، با او دوستى كنى و در نهان و آشكارت از او به حق، خشیت داشته باشى و خود را در روزهاى روزهدارىات به خدا بخشنده باشى و دلت را براى او خالى ساخته و جان خویش را در آنچه فرمانت داده و به آن فرا خوانده است، بخشیده باشى.
پس، هر گاه همه اینها را انجام دادى، تو روزهدار واقعى براى خدایى و آنچه فرموده، ادا كردهاى؛ و از آنچه برایت بیان كردم، هر چه بكاهى، به همان مقدار، از [فضیلت] روزهات كاسته شده است.
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إذا صُمتَ فَانوِ بِصَومِكَ كَفَّ النَّفسِ عَنِ الشَّهَواتِ، و قَطعَ الهِمَّةِ عَن خُطُواتِ الشَّیطانِ، و أنزِل نَفسَكَ مَنزِلَةَ المَرضى لا تَشتَهی طَعاما ولا شَرابا، مُتَوَقِّعا فی كُلِّ لَحظَةٍ شِفاءَكَ مِن مَرَضِ الذُّنوبِ، و طَهِّر باطِنَكَ مِن كُلِّ كَدَرٍ و غَفلَةٍ و ظُلمَةٍ یَقطَعُكَ عَن مَعنَى الإِخلاصِ لِوَجهِ اللهِ تَعالى(12) ؛ وقتى روزه گرفتى، با روزهات، باز داشتن نفْس را از شهوتها و بریدن همّت را از گامهاى شیطان، نیّت كن و خویش را چون بیمارى قرار ده كه اشتهایى به هیچ غذا و نوشیدنىاى ندارد، و هر لحظه چشم امید به شفا از بیمارىِ گناهان، بدوز و درونت را از هر تیرگى و غفلت و تاریكىاى كه تو را از اخلاص براى خداى متعال باز مىدارد، پاك ساز.
- قال الإمام الرضا علیهالسلام: قَد جَعَلَ اللهُ عَلى كُلِّ جارِحَةٍ حَقّا لِلصِّیامِ؛ فَمَن أدّى حَقَّها كانَ صائِما، و مَن تَرَكَ شَیئا مِنها نَقَصَ مِن فَضلِ صَومِهِ بِحَسَبِ ما تَرَكَ مِنها(13) ؛
خداوند در روزه، بر عهده هر عضوى حقّى قرار داده است. پس، هر كس حقّ اعضا را ادا كند، روزهدار است و هر كس چیزى از آنها را وا گذارد، به همان اندازه كه ترك كرده، از فضیلت روزهاش كاسته است.
پی‌نوشت‌ها:
1- صحیح ابن حبّان: 8/256/3479، المستدرك على الصحیحین:1/595/1570، السنن الكبرى للبیهقی: 4/449/8312، فضائل الأوقات للبیهقی: 48/79، كنز العمّال: 8/507/23864.
2- شرح نهج البلاغه:20/299/ 417 .
3- من لا یحضره الفقیه: 2/620/3214، الخصال: 566/1، الأمالی للصدوق: 452/610، مكارم الأخلاق: 2/300/2654، تحف العقول: 258، بحار الأنوار: 74/4/1 .
4- الصحیفة السجادیة: 166،الدعاء 44، مصباح المتهجّد: 608/ 695، الإقبال:1/112 .
5- الكافی: 4/87/1، تهذیب الأحكام: 4/194/554، من لا یحضره الفقیه: 2/108/1855، الإقبال: 1/195، بحار الأنوار: 97/351/3 .
6- الهدایة: 189، بحار الأنوار: 96/295/26 .
7- دعائم الإسلام: 1/268 ؛ بحارالأنوار: 96/294/25 .
8- تهذیب الأحكام: 4/189/534 .
9- الكافی: 4/88/4، تهذیب الأحكام: 4/195/557، من لا یحضره الفقیه: 2/82/1787، مكارم الأخلاق: 1/299/941، بحار الأنوار: 97/104/39 .
10- النوادر للأشعری:20/9، بحار الأنوار: 96/292/16 .
11- النوادر للأشعری: 21/10، بحار الأنوار: 96/292 ذیل ح 16.
12- مصباح الشریعه: 133، بحار الأنوار: 96/254/28.
13- الفقه المنسوب للإمام الرضا علیهالسلام: 202، بحار الأنوار:96/291/13.
منبع:
كتاب ماه خدا، محمدی ری شهری، ج 1، ص 254.
