بازار قزوین را بهتر بشناسیم

مجموعه ی بازار قزوین ، یكی از باارزش ترین آثار به جای مانده معماری شهر قزوین است . تاریخ ساخت این مجموعه مربوط به دوره صفویه است؛ اما، قسمت اعظم بناهای كنونی آن دردوران قاجار یه ساخته شده است . این مجموعه با ویژگی های خود ، كه آن را از بازارهای سایر شهرها متمایزمی سازد، در گذشته شامل مراكز تجاری چون سراها، مراكز فرهنگی -  مذهبی مانند مدارس ، مساجد  و فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار بود . امروزه ، بخشی از این فضاها از بین رفته است . از مهم ترین ویژگی های بازار قزوین ، علاوه بر وسعت قابل توجه آن ، تركیب معماری آن است كه با بهره گیری از تركیب طرح های شطرنجی و ایجاد مفصل های معماری ، ورودی های مختلف بازار را به آن دوخته است و فضاهای بسیار باشكوهی را ایجاد نموده است . بازار قزوین به لحاظ اقتصادی ، نقش قابل توجهی را در منطقه بازی می كند و آن را از یك بازار درون شهری به یك مركز اقتصادی  فرامنطقه ای تبدیل  نموده است . مهم ترین فضاهای بازار قزوین عبارت اند از: مسجدالنبی ( مسجد شاه ) ، سرای سعد السلطنه، سرای وزیر ، سرای حاج رضا ، سرای رضوی (سرای شاه ) ، تیمچه های ( كاروانسرای كوچك ، سرایی دارای چند دكان كه تاجران در آن داد و ستد كنند . ) روباز و سرپوشیده و راسته ی قیصریه .

سرای سعدالسلطنه

:سرای سعد السلطنه به دستور " سعد السلطنه " حاكم وقت قاجاریه قزوین ساخته شد. ارزشمند ترین قسمت این بنا ، چهار سوق آن است كه از تقاطع قایم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ كاشیكاری شده ای قرار دارد . چهار طرف گنبد را، چهار نیم گنبد با رسمی بندی و نورگیر فرا گرفته اند كه فضا را بزرگتر نشان می دهند. سرای سعد السلطنه با وسعتی نزدیك به 2/6 هكتار ، یكی از كامل ترین و بزرگ ترین سراهای تجاری ایران است .

سرای وزیر:

این سرا رو به روی در شرقی راسته قیصریه قرار دارد . هشتی ورودی آن ، دارای حجره هایی با طاق های كاشیكاری است و بر فراز فضای مركزی ورودی آن ، گنبد ی آجری قرار دارد و یك نورگیر به قطر تقریبی یك متر روشنایی آن را تأمین می كند.سرای وزیر دارای حیاطی وسیع است و دور تا دور آن را حجره هایی در دو طبقه فرا گرفته اند . این حجره ها بر روی صُفـّه  ای با ارتفاع یك متر از سطح زمین قرار دارند . طرح سرا ، چهار ایوانه و ضلع شرقی آن هم اكنون فاقد ایوان است. تمامی حجره ها دارای طاق جناغی و اكثر آنها در طبقه دوم ، دارای ارسی (نوعی در قدیمی كه دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است.)نیز هستند و لچكی ( طرحی به شكل سه گوش ) طاق های حجره ها ، دارای كاشی كاری در طرح ها و نقوش مختلف چون مجلس شكار شیر و پرنده ، طرح های اسلیمی و كتابی ، اسب ، خورشید و انسان بال دار است .

سرای حاج رضا

: این كاروانسرای دوره قاجاری ، دارای حیاطی بزرگ است و حجره ها و اتاق ها ، گرداگرد حیاط آن در دو طبقه ساخته شده اند . ورودی كاروانسرا در سمت غربی آن قرار دارد و با طاق ها ی زیبایی كه در بنای آن به كار رفته است ، به صورت یك تیمچه سر پوشیده به نظر می رسد.این بنا در گذشته بیشتر در دست بازرگانان تبریزی و قفقازی بود. این سرا از جانب شمال به بازارچه وزیر متصل است . طاق های حجره ها و طاق نمای ایوان آن ، دارای قوس جناغی و كاشی كاری در زمینه آجری است .

سرای رضوی :

بنای كاروانسرای رضوی بنابر گفته های مختلف ، متعلق به عصر سلطنت " شاه تهماسب صفوی " یا عهد سلطنت " فتحعلی شاه قاجار" است . این سرا به صورت دو ایوانی ساخته شده و مجموعه ی حجره ها در دوطبقه گرداگرد حیاط مستطیل شكل آن را فرا گرفته اند .حجره های موجود در زوایه اضلاع ، به صورت سه گوش ساخته شده وطاق نماهایی با عمق و عرض بیشتر دارند و در لچكی سقف طاق نمای آنها ، تزیینات آجركاری به شیوه حصیری دیده می شود . هشتی مركزی ایوان غربی كه با در بزرگی به بازار بزازها متصل می شود، دارای گنبدی آجری با كاشیكاری زیبا است .

این سرا در گذشته به صورت كاروانسرا بود و از آن به عنوان بارانداز كاروانیان و شترخان ( كاروانسرایی كه شتران را در آنجا مسكن و غذا دهند . ) آن برای چهار پایان آن ها استفاده می شد.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان قزوین

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش