تبیان، دستیار زندگی
تفاوت سال قمری و سال شمسی موضوعی است که همه ی مسمانان دنیا با آن آشنا هستند. یک سال قمری حدوداً برابر 354 روز است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چرخه ی متونیک: انطباق سال شمسی و قمری

تفاوت سال قمری و  سال شمسی موضوعی است که همه ی مسمانان دنیا با آن آشنا هستند. یک سال قمری حدوداً برابر 354 روز است. یعنی حدود 11 روز کمتر از یک سال شمسی. همین امر باعث می شود که ماههای قمری در هر سال با روزهای مختلف شمسی منطبق شوند. مثلا یک سال، محرّم با عید نوروز منطبق می شود و سال بعد با روز دیگری از اسفند ماه و ...

چرخه

این پدیده از آنجا نشأت می گیرد که 12 ماه قمری با یک دور گردش زمین بدور خورشید برابر نیست. البته در فرهنگهای باستانی احتمالا چون بعد از 12 ماه قمری با آب و هوای مشابهی روبرو می شدند، سال را با دوازده بار شمردن هلال ماه نو اندازه می گرفتند، ولی بعد ها با دقت بیشتر متوجه شدند که این تشابه بعد از چند سال از بین می رود.

در نتیجه منجمین باستانی در جستجوی رابطه ای بین سال شمسی و ماه قمری بودند تا اینکه آن را یافتند: چرخه ی متونیک

چرخه ی متونیک توسط منجم یونانی «متون آتنی» رصد شد، که برابر 19 سال شمسی است و دقیقا برابر 235 ماه قمری است، یعنی 6940 روز. در واقع می توان گفت اگر یک سال شمسی برابر 12 ماه قمری نیست، در عوض 19 سال شمسی دقیقا برابر 235 ماه قمری است، با اخنلاف فقط  2 ساعت.

کبیسه گیری برای سال قمری (نَسیء)

اعراب جاهلی برای هماهنگ کردن سالهای قمری با شمسی، هر سه سال یک ماه سیزدهم به سال قمری خود اضافه می کردند. چون بعد از سه سال قمری، تقریبا 30 روز عقب می افتادند. پس برای جبران یک ماه را دوباره تکرار می کردند، مثلا پس از پایان صفر می گفتند صفر دوم شروع شد! اعراب به این کار «نسیء» می گفتند. بعدها با ظهور اسلام، قرآن این کار را حرام اعلام کرد: «انما النسیء زیادة فی الکفر»(توبه 37)

اعراب

انطباق سال شمسی و قمری

برای اینکه سال شمسی و سال قمری را با هم هماهنگ کنیم می توانیم از چرخه ی متون استفاده کنیم: با اضافه کردن 7 ماه کبیسه به سالهای قمری، در این 19 سال شمسی، می توانیم سالهای قمری و شمسی را با هم برابر کنیم. گویا یهودیان از این روش برای کبیسه گیری سال قمری استفاده می کردند. این روش در سال 432 قبل از میلاد توسط متون معرفی شد.

چرخه
چرخه ی سالهای 12 و 13 ماهه در تقویم یهودیان - بدین وسیله هر 19 سال دقیقا سال قمری و میلادی با هم منطبق خواهند بود.

مبانی عددی

همانطور که گفته شد، 19 سال شمسی دقیقا برابر با 235 ماه قمری نیست، بلکه 2 ساعت کمتر است. این خطای کوچک در چرخه ی متونیک بعد از 219 سال با هم جمع می شوند وبه یک روز می رسد.

19 سال شمسی = 602ر6939 روز

235 ماه قمری = 688ر6939 روز

تقویم های باستانی و چرخه ی متونیک

در تقویم های آتنی، بابلی، یهودی و عرب جاهلی از چرخه های کوچکتر بین ماه و سال شمسی استفاده می کردند. همانطور که گفته شد اعراب هر سه سال، یک ماه سیزدهم کبیسه می گرفتند. این چرخه به همراه چرخه های دیگر مثل  6، 8، 11، 14، 17 و 19 ساله در تقویم های باستانی استفاده می شده است. که دقیق ترین این چرخه ها همان چرخه ی 19 ساله یا چرخه ی متونیک است. از این چرخه برای پیش بینی کسوف و خسوف نیز می توان استفاده کرد. حتی برای تعیین زمان عید پاک هم می توان این چرخه را در نظر داشت. در دوران باستان به چرخه ی متونیک گاهی گفته می شد: سال کبیر

«کیدیناس» منجم کلدانی (متولد قرن چهار قبل از میلاد در بابل) این چرخه را می شناخت، ولی احتملا بابلی ها این چرخه را قبل از وی کشف کرده بودند.

پیش بینی خسوف و کسوف

از چرخه متونیک برای پیش بینی گرفتها هم می توان استفاده کرد. این چرخه نشان می دهد که شکل و موقعیت ماه نسبت به خورشید هر 19 سال تکرار می شود. پس می توان نتیجه گرفت که اگر مثلا امسال یک خسوف داشته باشیم، 19 سال بعد هم خسوفی مشابه آن در یک برج دیگر خواهیم داشت.

خسوف
زمان و مسیر حرکت ماه در خسوف های متوالی هر 19 سال شبیه به هم است.

استفاده ی رصدی در رؤیت پذیری هلال ماه

چرخه ی متونیک به ما می گوید که هر 19 سال ماه دوباره اهله ی قبلی خود را تکرار می کند. مثلا اگر یک بدر امشب رصد کنیم دقیقا 19 سال دیگر ماه به همین شکل خواهد بود. یعنی فاصله ی بین دو هلال یا دو بدر یا دو تربیع مشابه، بر اساس سال شمسی، دقیقا 19 سال است.

هلال

بنابراین از این چرخه می توان برای رؤیت هلال ماه هم استفاده کرد. مثلاً هلال ماه اگر امسال در وضعیت خوب رصدی قرار داشت و قابل رؤیت بود، می توانیم امیدوار باشیم که 19 سال دیگر همین وضعیت را خواهد داشت. بدین ترتیب با رصدهای متوالی می توان هلال های مختلف را وضعیت سنجی نمود و برای سالهای آینده پیش بینی هایی در نظر گرفت. البته به علت خطای 2 ساعته در این چرخه،  احتمالا برای پیش بینی رؤیت پذیری هلال ماه دقت کافی را نخواهد داشت و در بلند مدت کارایی خود را از دست می دهد.

منبع:

http://en.wikipedia.org

تألیف و ترجمه:

ا.م.گمینی