اَفْضَل الزُّهْدِ اِخْفاءُ الزُّهْدِ

برترین مرتبة زُهد، پنهان داشتن زهد است.

«زهد» یكی از ارزش های برجسته فرهنگ علوی است. در كلام علی علیه السلام، ویژگی مخلصین، كلید شایستگی، برترین عبادت، زینت حكمت، یاور دین، میوه دین، پایه یقین و صفت بهترین مردمان شمرده شده است. زهد یك‌ صفت برجسته و بزرگ اهل ایمان و ویژگی انسان های هدایت یافته و سعادتمند تلقی می شود. امّا برخی بدفهمی ها درباره زهد، موجب شده، برخی برداشت درست و درك‌ عمیق‌ و صحیحی ازاین «ارزش بزرگ» در میان خود نداشته باشند و زهد را مترادف‌ و برابر با تنبلی، بی نظمی در زندگی، گوشه گیری و انزوا، بی تفاوت بودن در مسایل اقتصادی و سیاسی جامعه، گریز از مسئولیت، اِفراط در عبادت و از این قبیل مفاهیم بدانند و در نتیجه این مفهوم عالی و مهم، از زندگی جامعه، حذف ‌یا منزوی شود.

در معنای حقیق زهد باید امكانات و نعمت ها را از آن خدا بدانیم و بنابراین آنگونه كه او تقدیر و تدبیر كرده است، از آن بهره بریم. دلبسته و وابسته به ظواهر هستی نشویم و دل به حقیقت بسپاریم. اگر نعمتی به سوی ما روی آورد، فریفته و شیفته نشویم و چنانچه نعمتی از دست ما رود، حسرت زده و ناراحت نگردیم. سرمست نعمت ها نباشیم كه از شكر و عبادت غافل شویم و به كار حرام و ناروایی بپردازیم.

آری! این است تعریف‌ زهد درمكتب علوی.

زهد یك‌ امرِ درونی و خصلت نفسانی است كه ناشی از معرفت صحیح و عمیق‌ انسان در مورد حقیقت دنیا است و خود به خود در رفتار انسان، تاثیرگذار است. از سویی، زهد یك‌ تظاهرِ صرف‌ و خودآریی ظاهری نمی باشد و از سوی دیگر، صرفاً یك‌ امر قلبی و درونی كه بازتابی در رفتار اجتماعی و فردی انسان نداشته باشد، نیست. زهد، نحوه برخورد انسان را با نعمت ها و یا ناكامی ها تغییر می دهد: انسان زاهد، هرگز برای بدست آوردن ثروت، قدرت، منصب، شهرت و ارضای شهوت، حاضر نیست حدود الهی و مقررات دینی و اخلاق‌ انسانی را زیر پانهد و به هر قیمتی این امور را به دست آوَرَد، ضمن اینكه در جایی كه برای بدست آوردن نعمت های الهی، وظیفه داشته باشد كه تلاش و تدبیری را انجام دهد، وظیفه خود را به درستی انجام می دهد.

پیشوای حقیقی زهد  ـ كه زندگی سراسر مجاهدت و تلاش او ترجمان عینی زهد و تقوی است ـ برای پیشگیری از برداشت غلط ، انحرافی و ظاهرگرایانه در مورد زهد، برترین مرتبه و درجه زهد را«اِخفاءالزهد» ـ یعنی پنهان نگه داشتن زهد ـ می داند. البته این بدین معنی نیست كه اصل زهد را رها كند تا اینكه زهدش بر مردم آشكار نشود!! بلكه بدین معنی است كه از زهدنمایی و زهدفروشی ـ كه با حقیقت زهد منافات دارد ـ بپرهیزد و از آنچه ظاهری زاهد مآبانه دارد ولی با روح زهد مخالف‌ است، خودداری ورزد و در عین حال روح و رفتار زاهدانه حقیقی را در خود پرورش دهد.

ذوعلم، علی، کتاب چهل گام، با اندکی تصرف