چهره امام مهدى علیه السلام در آیینه القاب

القاب ائمه اطهار علیهم‏السلام، از آن جمله القاب امام زمان (عجل‏الله‏تعالى‏فرجه)، یكى از راه‏هاى مهم شناخت ‏خصایل و فضایل آن حجت‏هاى به حق الهى است .

در این نوشته تلاش مى‏شود تا از طریق ارایه توضیح مختصر در زمینه برخى از لقب‏هاى حضرت بقیة‏الله، با ابعاد مختلف ویژگى‏ها و اوصاف آن حضرت از منظر القابى كه براى او تعیین شده است ‏بیشتر آشنا شویم.

براى امام زمان علیه السلام اسامى و لقب‏هاى زیادى ذكر شده است. در كتاب نجم‏الثاقب مرحوم محدث نورى حدود صد و هشتاد و دو نام و لقب و در كتاب نام نامه حضرت مهدى علیه السلام به حدود سیصد و ده اسم و لقب آن حضرت اشاره شده است. گفتنى است كه منشا اصلى این نام‏ها و لقب‏ها علاوه بر تصریح ائمه اطهار علیهم‏السلام، و پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله) ادعیه و زیارتنامه‏هایى است كه براى امام زمان علیه السلام ذكر شده است .

در اینجا به برخى از مهمترین القاب آن حضرت اشاره مى‏كنیم:

1- مهدى: یكى از مشهورترین لقب‏هاى امام زمان علیه السلام مهدى است. درباره علت نامیده شدن آن حضرت به این لقب روایت‏هاى مختلفى ذكر شده است. حضرت امام محمد باقر علیه السلام مى‏فرمایند:

هنگامى كه مهدى ما قیام كنند ثروت‏ها را به طور مساوى تقسیم و در جامعه به عدالت و دادگرى رفتار مى‏كند. هر كس از او اطاعت كند از خداوند اطاعت كرده است و هر كس او را نافرمانى كند از خدا نافرمانى كرده است. و آن جضرت را «مهدى‏» نامیده‏اند چون به امور پنهان و نهانى هدایت مى‏گردد. (1)

درباره امور نهانى كه آن حضرت به آنها هدایت مى‏شود یا هدایت مى‏كند با توجه به تعابیر روایات، نظرات چندى بیان شده است. از آنجا كه در دوره غیبت مخصوصا دوران غیبت كبرى در اثر پیدا شدن تبلیغات ضددینى و تفسیرها و برداشت‏هاى نامناسب از احكام دین و نفوذ خرافات و اندیشه‏هاى غلط غیردینى به اصول و تعالیم اصیل اعتقادى مردم دین اصلى و حتى قرآن اصلى را فراموش خواهند كرد . آن حضرت پس از ظهور قرآن اصیل و احكام واقعى، اسلام را از لابلاى آن همه تحریفات و تفسیرهاى نادرست‏ بیرون خواهند كشید به گونه‏اى كه حتى مردم گمان خواهند كرد كه ایشان یك دین و آیین جدیدى را مطرح مى‏كنند به این مناسبت آن حضرت را مهدى مى‏گویند.

پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله) در این باره مى‏فرمایند:

دوازدهمین فرزندم به گونه‏اى غایب خواهد شد كه اصلا دیده نخواهد شد و در این دوره غیبت وقایع سختى رخ خواهد داد و در نتیجه طولانى شدن این دوره زمانى خواهد آمد كه از اسلام جز اسمى و از قرآن جز رسم و خطى، اثرى باقى نخواهد ماند. در آن موقع خداوند متعال به وى اجازه خواهد داد تا قیام كند آنگاه به وسیله او اسلام را تقویت و تجدید خواهد كرد.(2)

بر طبق این دیدگاه چون حضرت مهدى علیه السلام مردم را به حقایق پنهان شده دینى راهنمایى خواهند كرد او را مهدى مى‏گویند .

دیدگاه دیگر این است كه قائم آل محمد (صلى الله علیه و آله) را از این رو مهدى مى‏گویند كه مردم را به امورى كه بر آنها پوشیده است راهنمایى خواهد كرد. وى پس از ظهور جهت ارشاد پیروان ادیان دیگر كتاب‏هاى آسمانى تحریف نشده آنها را به آنها نشان خواهد داد و از این طریق آنها را با دین اصیل خودشان آشنا خواهد ساخت و بر اساس همان احكام تحریف نشده آیین خودشان با آنان رفتار خواهد كرد. در روایتى مى‏خوانیم از جمله كارهاى حضرت امام زمان علیه السلام پس از ظهور این است كه وى تورات اصلى و انجیل اصلى و سایر كتاب‏هاى انبیاى گذشته را از یك مخفیگاه خارج خواهد ساخت.(3)

دیدگاه دیگر این است كه آن حضرت پس از ظهور، مردم را در تمام زمینه‏هایى كه به بیراهه رفته‏اند ارشاد خواهند كرد تا به راه و شیوه‏هاى درست دست ‏یابند؛ چون انحرافات دوران غیبت تنها در احكام دینى نیست چرا كه در اثر جهل و ناآگاهى در عرصه‏هاى سیاسى، علمى و صنعتى نیز مردم دچار اشتباهات زیادى مى‏شوند. طرفداران این برداشت نیز به برخى از روایات كه مشتمل بر تعابیر خاصى هستند تمسك مى‏جویند. به عنوان مثال از امام صادق علیه السلام روایت ‏شده است كه آن حضرت فرمودند:

آن حضرت را مهدى مى‏گویند چون مردم را به امورى كه گم كرده‏اند هدایت مى‏كند. (4)

این تعبیر شامل انحراف سیاسى و اقتصادى و فرهنگى و اجتماعى و ... نیز مى‏شود .

نتیجه آن كه مى‏توان گفت چون امام زمان علیه السلام به بركت علم بى‏نظیرى كه دارند، مردم را در تمام عرصه‏هاى حیات فردى و اجتماعى و علمى و دینى به راه صحیح هدایت ‏خواهند كرد و آنها را از تمام گمراهى‏ها نجات خواهند داد به این مناسبت آن حضرت را «مهدى‏» مى‏گویند. البته در برخى روایات نیز به این نكته هم اشاره شده است كه یكى از چیزهاى مخفى كه حضرت مهدى علیه السلام مردم را به آن هدایت ‏خواهند كرد؛ ذخایر زیرزمینى و معادن است كه شاید این لقب به این قبیل از عملكردهاى حضرت مهدى علیه السلام نیز دلالت داشته باشد .

2- قائم: گرچه همه انبیا و امامان با توجه به شرایطى كه در آن واقع شده بودند قائم به حق بودند اما حضرت مهدى علیه السلام را بالخصوص قائم لقب داده‏اند. وقتى ابوحمزه ثمالى به امام محمد باقر علیه السلام عرض كردند:

اى فرزند رسول خدا مگر همه شما اهل‏بیت قیام كننده به حق نیستید؟

حضرت فرمودند: چرا همه ما براى حق قیام مى‏كنیم .

آنگاه ابوحمزه سؤال مى‏كند:

پس چرا از بین همه اهل‏بیت فقط به صاحب‏الامر علیه السلام قائم گفته مى‏شود؟

حضرت باقر علیه السلام مى‏فرمایند:

موقعى كه حضرت سیدالشهداء علیه السلام به شهادت رسیدند همه فرشتگان آسمان‏ها از این پیشامد ناراحت و متالم شدند. خداوند متعال به منظور دلدارى آنها امامان نه‏گانه از نسل امام حسین علیه السلام را به آنها نشان دادند آنگاه كه به مهدى آل محمد صلى الله علیه و آله كه در آن حال مشغول نماز و نیایش به درگاه حضرت حق بودند رسیدند خداوند متعال فرمودند: این همان قائمى است كه به وسیله قیام او از قاتلان حسین بن على علیهماالسلام انتقام خواهم گرفت. (5)

و امام صادق علیه السلام در این باره فرموده‏اند:

مهدى علیه السلام را به خاطر قیامش براى حق قائم نامیده‏اند. (6)

بر اساس این قبیل روایات چون دوازدهمین جانشین پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله بزرگترین حكومت و قیام اصلاحى دینى را در طول تاریخ حیات بشر انجام خواهد داد و در سرتاسر حكومت عدل جهانى اسلام را مستقر خواهد ساخت‏ به آن حضرت لقب «قائم‏» داده شده است .

در این باره روایت‏هاى دیگرى نیز هست كه از بُعد دیگرى این مطلب را مورد توجه قرار داده‏اند كه البته منافاتى با برداشت دسته اول ندارد. بر طبق این دیدگاه آن حضرت را قائم مى‏گویند چون سال‏ها پس از غیبت وقتى كه مردم در اثر طول زمان یاد و خاطره آن حضرت را كم كم در اثر مشغول شدن به زینت‏هاى دنیا فراموش كردند، آن حضرت قیام خواهند كرد و حكومت عدل جهانى را در سرتاسر عالم برقرار خواهند ساخت؛ «قائم‏» نامیده شده است .

در این زمینه از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله روایت ‏شده است كه آن حضرت فرمودند:

از این جهت قائم ما اهل‏بیت را قائم نامیده‏اند كه پس از فراموش شدن نامش قیام مى‏كند. (7)

و یا وقتى از امام جواد علیه السلام سؤال مى‏كنند چرا او را قائم مى‏نامند؟ در جواب مى‏فرمایند:

زیرا بعد از آن كه نام آن حضرت از خاطره‏ها فراموش شود و اكثر مفقودین به امامت آن حضرت از دین خدا و اعتقاد به امامت ‏حضرت مهدى علیه السلام رویگردان شوند او قیام مى‏كند. (8)

و نقل شده است‏ به محض شنیدن ظهور آن حضرت عده‏اى خواهند گفت: در طول این همه سال چگونه ممكن است او زنده مانده باشد باید تاكنون استخوان‏هاى او هم پوسیده شده باشد. چطور ادعا مى‏كند كه او قیام كرده است؟ اما در هر حال آن زمانى كه شرایط فراهم گردد و به اذن پروردگار عالم او قیام خواهد كرد. عظیم‌ترین انقلاب قابل تصور را رهبرى خواهد نمود و قافله بشریت را به سعادت واقعى رهنمون خواهد شد .

پى‏نوشت‏ها:

1- عقدالدرر، باب 3، ص‏40/ اثباة‏الهداة، ج‏7، ص‏110 و 169 .

2- منتخب‏الاثر، ص‏98 .

3- بحارالانوار، ج‏51، ص‏29 .

4- اثباة‏الهداة، ج‏7، ص‏110 .

5- بحارالانوار، ج‏51، ص‏28 .

6- همان، ص‏30 .

7- معانى‏الاخبار، ص‏65 .

8- كمال‏الدین، ص‏378 .

منبع:

فصلنامه موعود، ش 28 ، صادق سیدنژاد .