برج ها و قلعه های استان قزوین

برج های دوگانه خرقان

خرقان در منطقه ای كوهستانی در جنوب غربی قزوین ، قرار دارد . در این منطقه دو آرامگاه از دوره سلجوقی بر جای مانده است . برج اول هشت ضلعی است و بر هر ضلع آن ؛ طرح های متنوع آجری نقش شده است . این برج دارای گنبدیدوپوش است كه دو پلكان مارپیچ به آن منتهی می شود . ارتفاع این آرامگاه در حدود پانزده متر و قطر بنای آن حدود یازده متر است . براساس متن كوفی موجود در این بنا ، این برج در سال 460 ه – ق ساخته شده است . برج دوم – با فاصله حدود سی متر از برج اول – از نظر شكل و ابعاد ، تقریبا ً هم اندازه برج اول است . این بنا دارای گنبد دو پوش و یك پلكان منتهی به فضای بین این دو پوشش است . كتیبه این برج ، تاریخ 486 ه – ق  را نشان می دهد . برج های آرامگاهی خرقان با بیش از پنجاه طرح آجری ، جزء شاهكارهای آجر كاری معماری ایران به شمار می روند .

برج بزرگ و كوچك سمیران

این برج ها در حوزه آبگیر سد " سفید رود "در منطقه " تارم " قزوین قرار دارد . این برج های سنگی هشت ضلعی رویصُفـّه ای سنگی بنا شده اند و ظاهراً هر دو به یك دوره زمانی تعلق دارند . هشت ستون مدوری كه در بین اضلاع هشت گانه آنها ساخته شده ، در نمای خارجی به شكل برجستگی و فرورفتگی هایی مشخص می شود و در فواصل این ستون ها ، قاب های آجری به شكل برگ گشنیز كار شده كه در عین سادگی ، جلوه زیبایی به نمای بنا داده است . با توجه به سبك بنا ، نحوه ساخت و به كارگیری ستون های مدور در نمای خارجی و نیز مصالح به كار رفته در بنا چون سنگ لاشه ، ملات گچ  و ... می توان بنای این برج ها را متعلق به اوایل دوره اسلامی دانست .

برج باراجین

این برج در ارتفاعات شمال شهر قزوین ، بر قله كوهی و بر روی سكویی هشت ضلعی كه حدود یك متر از كف زمین ارتفاع دارد ، بنا شده است . طرح برج به شكل هشت نیم ستون مدور است و در فواصل منظم ، دور تا دور بدنه اصلی برج اضافه شده اند . ارتفاع این نیم ستون ها نزدیك به شش متر است . حدود یك متر به بالای برج مانده ، یك ردیف سنگ خارا كه با دقت خاص تراشیده شده ، دور تا دور برج را فرا گرفته و حدود ده سانتیمتر لبه آن ، از بدنه برج بیرون آمده است . این برج دارای یك ورودی است . قسمت بالای در – احتمالاً قوس دار – در حال حاضر فروریخته است . داخل برج طرح مشخصی نداشته و احتمالاً به دلیل حفاری های مكرر ، شكل خود را از دست داده است .

قلعه ها

استان قزوین به دلیل استقرار فرقه ی اسماعیلیه در منطقه الموت ، دارای قـِلاع بسیاری است كه در لابه لای رشته كوه های البرز  قرار گرفته اند . تاكنون بیست و سه قلعه در منطقه الموت شناسایی شده است .

قلعه الموت

قلعه الموت در شمال غربی استان قزوین و در نزدیكی روستای " گازرخان " قرار دارد . شهرت این قلعه به خاطر " حسن صباح " مروّج مذهب اسماعیلیه در دوره سلجوقی است . حسن صباح پس از رانده شدن از دربار " ملكشاه سلجوقی " ، برای فراگیری اصول مذهب اسماعیلیه نزد " فاطمیان " مصر رفت و در مدت كوتاهی به " داعی كبیر " ملقب شد . او پس از بازگشت ، سرتاسر ایران را جهت پیدا كردن مقرری برای فعالیت های خود زیر پا نهاد و در نهایت منطقه " الموت " را به عنوان مكانی برای فعالیت های خود انتخاب كرد .

" حمدالله مستوفی " در بیان واژه الموت می گوید : " آن قلعه را در اول " اله آموت " گفته اند ، به معنای آشیانه عقاب كه بچگان را بر او آموزش كردی . به مرور الموت شد " . اگر چه در مورد سال ساخت این قلعه میان مورخان اختلاف نظر است ؛ اما باید آن را متعلق به اوایل دوره اسلامی دانست . حسن صباح در سال 482 ه – ق این قلعه را تصرف و بهای آن را كه معادل هزار یا سه هزار دینار طلا بود ، به حاكم رانده شده آن پرداخت . این قلعه در سال 654 ه – ق به تصرف " هولاكو خان مغول " در آمد . با تصرف این قلعه و به آتش كشیده شدن كتابخانه نفیس آن ، این قلعه از رونق افتاد و به زندان و تبعیدگاه تبدیل شد .

این قلعه بر فراز تخته سنگی با ارتفاع دو هزار و صد متر از سطح دریا قرار دارد . تنها دروازه و یگانه راه ورود به آن ، در انتهای ضلع  شمال شرقی ، چند متر پایین تر از پای برج شرقی ، واقع شده است . در این محل ، تونلی به موازات ضلع جنوب شرقی قلعه ، در تخته سنگ نـَقر ( حك ) شده كه تقریباً شش متر طول ، بیست متر عرض و دو متر ارتفاع دارد .

پس از گذشتن از این تونل ، برج جنوبی قلعه و دیوار جنوب غربی آن كه روی شیب تخته سنگ ساخته شده ، نمایان می شود . این دیوار مشرف بر دشت وسیع گازرخان است و از دره " الموت رود " نیز قابل دیدن است . ضلع جنوب شرقی قلعه در این قسمت واقع شده و چون تنها راه رسیدن به قلعه از این سمت است ، این ضلع دارای استحكامات بیشتری است. در این ضلع ، شكاف بزرگی قرار دارد و راه باریكی آن را قطع می كند . این راه صعب العبور به اتاق نگهبانی كه در دل سنگ كنده شده ، منتهی می شود . در مدخل این اتاق ، حوضی سنگی به شكل استوانه و به قطر تقریبی یك و نیم متر قرار دارد و همیشه پر از آب است . همچنین این قلعه دارای آب انبار و حوضی دیگر است كه راه رسیدن به آنها ، بسیار دشوار است . به دلیل حوادث طبیعی و غیرطبیعی ، آثار به جای مانده از این قلعه بسیار اندك است . سازمان میراث فرهنگی كشور برای رسیدن به اطلاعات بیشتر درباره این قلعه تاریخی ، به حفاری علمی در این منطقه مشغول است .

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان قزوین

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش