خانواده ی خوبی ها

نامه اى براى همه ى زمان ها ، برای همه ی جوان ها (5)

در سلسله مقالات قبل ، سفارشات ارزشمندی را از امام علی (ع) به تمام جوانان مورد بررسی قرار دادیم : "روح جستجوگری "،"عمل به واجبات " ، "مرور زندگی گذشتگان" ، " چنگ زدن به ریسمان الهى" ، "اهمیت پند و موعظه" ، " سفارش به زهد " ، " یقین قلبی " ، " یاد مرگ "  ، "چگونگى روابط اجتماعى و عملكرد صحیح و مناسب در قبال جامعه " و " پرهیز از سخن نادانسته " .

امام علی (ع) یكى از مهم ترین و تعیین كننده ترین وظایف اجتماعى جوان را  امر به معروف و دستور به رفتار نیك و مورد قبول دین و جامعه می داند.

امر به معروف ، یكى از تكالیف اجتماعى جوان است كه باید آن را به طور دقیق فرا بگیرد و جامه ى عمل بپوشاند. امر به معروف همانند هر واجب دیگر داراى شرایطى است. شرط حج ، امنیت راه است، شرط خمس و زكوة داشتن مال است و... امر به معروف نیز شرایطى دارد:

1- كسى كه امر به معروف و نهى از منكر مى كند ، خودش معروف و منكر را بشناسد ، خودش بداند چه چیزى واجب است و چه چیزى حرام.

2- احتمال تأثیرگذارى در امر یا نهیش باشد. بداند كه كلام او و حركت او مؤثر است و كسى كه مبادرت به ترك معروف یا انجام منكر كرده، دست از كار ناشایست خود خواهد كشید.

3- ضرر و خطرى متوجه آمر به معروف و ناهى از منكر نباشد.

مرحله ى اول این است كه ما با عملمان ، فرد خلافكار را متوجه كنیم.

مرحله دوم این است كه با زبان و به صراحت او را متوجه خلافش كنیم و با كلام خویش و مستقیماً او را از كار زشت بازداشته و یا به كار خیر دعوت نماییم.

مرحله سوم جایى است كه ممكن است نیاز به خشونت باشد و با تندى با او برخورد كنیم.

البته در تمام این مراحل تصریح شده است که باید به مرحله پایین تر بسنده كرد مگر اینكه انسان یقین داشته باشد بى تأثیر است و نیاز به حركتى جدى تر دارد كه در این صورت باید وارد مراحل بعدى شد.

امر به معروف مراحل و مراتبى بالاتر نیز دارد كه این مراحل به عهده ى حكومت واگذار شده است یعنى از حیطه ى  وظیفه ى شخصى خارج و جنبه ى حكومتى پیدا مى كند.

مثلاً اگر امر به معروف و نهى از منكر، مستلزم رساندن صدمه اى به خلافكار باشد، این در عهده ى اشخاص نیست و حكومت است كه باید وارد عمل شود و اشخاص فقط در صورتى كه حكومت از آنان كمك بخواهد، باید او را مدد كنند و خود شخصاً صلاحیت ورود به این حوزه را ندارند.

"تكن من اهله ". این جمله ى كوتاه امام علی (ع)  ، دو ثمره ى باارزش دارد : یكى فردى و دیگرى اجتماعى.

ارزش فردى آن این است كه وقتى تو دیگرى را امر كردى كه كار خوبى را انجام دهد ، خودت لاجرم آن كار را انجام خواهى داد و چون كسى را از كار زشتى نهى كردى، اگر به همان كار زشت آلوده شوى ، خودت شرمسار خواهى شد.

از سوى دیگر و در حیطه ى اجتماعى، وقتى این امر به معروف و نهى از منكر انجام شد و به صورت روح اجتماعى درآمد، اجتماع اسلامى ، تبدیل  به خانواده ى خوبى ها مى شود.

در حركتى كه جوان آغاز مى كند و آن حركت تكرار مى شود ، تا همه ى جامعه ى مسلمان به آن خو بگیرند . پس دیگر جایى نمى ماند كه خود این فرد، دست به ارتكاب خلاف بزند.

خود این مسلمان نیز اگر در زمانى و هنگامه اى تحت تأثیر تمایلات شیطانى قرار گرفت، چون جامعه ى پیرامونش همه خوبند و خانواده اى بزرگند كه بر محور خوبى و معروف حركت مى كنند، همه او را از آن كار نهى خواهند كرد.

و او كه آغازگر این راه بوده است خود از نعمت خانواده اى نمونه بهره مند خواهد شد كه به او مجال بدى و خلاف نمى دهند.

امر به معروف نظارتى همگانى را بانى مى شود كه در آن نیازى به ناظر و محتسب نیست.

گاه شنیده مى شود در جایى خلافى صورت مى گیرد و برخى اعتراض مى كنند كه چرا ناظر نمى گذارید؟ سئوال مى كنیم: اگر ناظر خود خلاف كرد، چه؟ براى او هم ناظر بگذاریم؟ اگر این ناظر دوم هم خلاف كرد، چه؟ امر به معروف و نهى از منكر نظارت همگانى در همه ى اركان جامعه است.

با امر به معروف، جامعه ى اسلامى را به خانواده اى از خوبى ها تبدیل مى كنند كه همه ناظر، مواظب و دلسوز یكدیگرند و همه مى دانند كه اگر كشتى اجتماعشان در نقطه اى سوراخ شود، گرچه این سوراخ در زیر پاى دیگرى باشد، باعث هلاك همه ى كشتى نشستگان خواهد شد.

امام علی (ع) در آخرین فرازهاى این بخش مى فرمایند: سرزنش سرزنش كنندگان تو را از راه باز مدارد(1)  .

قطعاً مسیر، مسیر هموار و آماده اى نیست و با مشكلات مواجه است، قطعاً افرادى یافت خواهند شد كه با سرزنش و استهزاء، انسان را نسبت به ادامه ى راه دلسرد كنند. باید مقاومت كرد.

اگر اهل كسب و كار باشى و سلامت، خواهند گفت: اى بابا با این شكل كه تو معامله مى كنى، هیچ وقت به هیچ جا نمى رسى. زرنگ باش از فلانى یاد بگیر. دو ساله بارش را بست!! و....

اگر كارمند اداره باشى: بابا این چه جور كاركردنه، حالا واجب نیست كه تا ارباب رجوع آمد، كارش تمام شود، بگو بعداً بیاید، یك نفسى بكش.

امام علی (ع)  توصیه قرآن را تكرار مى نماید:

سرزنش سرزنش كنندگان تو را در مسیر خدا سرد و ناامید نكند. به سخن آنان گوش نده و در مسیر حق بردبار و صبور باش و بدان كه نتیجه ى نهایى از آن افراد با تقواست(2) ، موفقیت از آن متقین است و پیروزى با آنهاست.

اگر این عزم این اعتماد و این ثبات قدم در جوان به وجود آمد و بر خدا توكل كرد ، عاقبت و پیروزى نهایى از آن اوست...

در دو مقاله ی انتهایی به بحث عمیق و تاثیرگذار " گذر از دنیا و سفر به آخرت " خواهیم پرداخت .

پی نوشت ها :

1- و لا تأخذك فى الله لومة لائم.

2- العاقبة للمتقین

منبع : كتاب " با جوان تا آسمان "– نویسنده :  آیت الله مهدی هادوی تهرانی

با تلخیص وگزیده گویی

مقالات مرتبط :

نامه اى براى همیشه

كه سر مى شكند دیوارش

بمیران و زنده كن

خود میزان عمل باش