... كه سر مى شكند دیوارش
نامه اى براى همه ى زمان ها ، برای همه جوان ها (2)
در مقاله ی قبل به ضرورت مطالعه ی نامه ی پربركت امام علی (ع) به فرزندشان ، اشاره كردیم ؛ و سفارش "جستجوگری در نهاد جوانان" را مورد بررسی قرار دادیم . در این مقاله به دو خواسته و سفارش مهم دیگرامام - عمل به واجبات و دورى از محرمات و مرور زندگی گذشتگان - به تمام جوانان اشاره می كنیم :
امام على (ع) دومین خواسته ى مورد علاقه ى خود از جوان و فرزندش را عمل به واجبات و دورى از محرمات عنوان مى كند. او به جوانان مى گوید كه به بهانه ى جستجوگرى، دست از وظایف آسمانى خویش نكشند و به پدران مى آموزد كه سفارش به انجام واجب و ترك حرام به فرزندان را، سرلوحه ى برنامه هاى خویش قرار دهند. و چنین است كه وقتى از عارفان طریق محبوب و سالكان راه معشوق سئوال مى شود: چگونه مى توان دل را نورانى كرد و زنگارهایش را زدود؟ جواب مى دهند: واجب را عمل كن، حرام را رها كن! در كتاب هاى اهل معرفت و سلوك نیز باز، اول قدم، همین دو نكته است: عمل به واجب، دورى از حرام. و على (ع) كه خود مراد و راهبر همه ى عاشقان و شیفتگان معشوق حقیقى و محبوب جاودانى است، پیش از همه بر این مهم تأكید و سفارش مى كند.
اگر نفس تو از پذیرش روش گذشتگان موفق خود، سرباز مى زند و آنچه آنان یافته اند، نمى پسندد، پس جستجوى خویش را براى فهم و علم قرار بده، نه براى غرق شدن در شبهات و چنگ زدن به دشمنى ها.
سومین سفارش دوست داشتنى على (ع) این است كه فرزندان، گذشتگان شان را مرور كنند و مسیر صالحان و آنان را كه به اوج انسانى خویش دست یافته اند، برگزینند. آنها همان گونه كه تو مى اندیشى، اندیشیده اند و نهایت این اندیشه و این فكرها به آنجا رسیده كه فهمیدند آنچه را شناخت پیدا كردند، بگیرند و آنچه را به آن مكلف نشدند، رها كنند(1) .
گذشتگان تو، اندیشیده اند، فكر كرده اند، جستجو نموده اند تا راهشان را یافته اند، زحمتى را كه تو مى خواهى تحمل كنى، آنها تحمل كرده اند تا بهترین را بیابند. پس تو به راه آنان برو و همین مسیر را ادامه بده و سپس ادامه مى دهد:
اگر نفس تو از پذیرش روش گذشتگان موفق خود، سرباز مى زند و آنچه را آنان یافته اند، نمى پسندد، پس جستجوى خویش را براى فهم و علم قرار بده، نه براى غرق شدن در شبهات و چنگ زدن به دشمنى ها(2) . اگر مسیر گذشتگان و زحماتى كه آنان متحمل شده اند، برایت ناكافى است و تو را بى نیاز نمى نماید، چه عیبى دارد؟ حركت كن، جستجوكن، جستجوگر باش. على (ع)، خوب روحیه ى جوان را دریافته است و از این رو هرگز نمى گوید: این كار غلط است و فقط آنچه را آنان گفته اند و كرده اند، باید عمل كنى، هرگز. امام (ع) مى فرماید، اگر مى خواهى خودت تجربه كنى بپاخیز و كمر همت ببند و پاى در راه گذار، اما... با دو شرط :
1- در جستجو، فهمیدن را اصل قرار بده.
2- دست نیازمندت را به سوى خداى بى نیازت برافراز.شرط اول این است كه تلاش و جستجوى تو در مسیر فهمیدن و فرا گرفتن باشد.
یعنی از عمق جان بخواهى كه بفهمى و یاد بگیرى، واقعاً در جستجوى حقیقت و حق باشى، نه اینكه در شبهه فرو روى و به دشمنى چنگ زنى....
گویا على (ع) این جملات را ویژه ى جوانان امروز فرموده باشد . امروز همه مى گویند: جوان، جستجوگر است. همه تأكید مى كنند: جوان، خود باید بیاندیشد، خود باید بیابد، خود باید باور داشته باشد و... اما آنچه به نام جستجوگرى و جویایى حقیقت عرضه مى شود، بیش از آنكه در مسیر فهمیدن و دانستن باشد، چسبیدن به دشمنى ها و فرورفتن در شبهه هاست.
پرسش براى پرسش، جستجو براى جستجو، و نه پرسش براى پاسخ و جستجو براى یافتن و فهمیدن! اگر جوان شك كند، بسیار خوب است اما شكى كه مقدمه ى یقین باشد. اگر شك كرد و در شك خود باقى ماند و در آن گرفتار شد، آیا باز هم خوب است یا این شك، جهالت است و ضلالت؟!
باید ببینیم كه سئوال و پرسشى را كه مطرح مى كنیم در مسیر فهمیدن و دانستن است، جستجویى كه مى كنیم در مقام حق جویى و دستیابى به حقیقت است ، یا صرفاً سئوال مى كنیم تا شبهه اى را بگسترانیم، خود سئوال را در ذهن ها راسخ نماییم و دشمنى ها را افزایش دهیم؟!
در ذهن جوان ما چنین نشسته است كه ذات پرسشگرى ارزش است، ذات سئوال كردن لازم است و ذات نپذیرفتن، قابل ستایش... هر چند هدف از این سئوال، فهمیدن و هدف پرسشگر، رسیدن به حق نباشد. به همین دلیل است كه ما امروز با گسترش شبهات مواجهیم. بسیارى از كسانى كه مى پرسند نمى خواهند بدانند. مى پرسند تا شبهه ى خود را گسترده تر كنند. سئوال مى كنند تا سئوال را در ذهن جامعه بنشانند. از این روى اگر در مسیر جواب قرار بگیرند، به آن گوش نمى دهند و به تكرار سئوالشان مى پردازند. و به تعبیر قرآن گویا درگوششان پرده اى است یا انگشت در گوششان فرو برده اند...
امام (ع) شرط دوم را چنین بیان مى كند: قبل از اینكه جستجو را آغاز كنى از خداوند طلب یارى كن(3) .
مسیر، مسیر خطرناكى است، جستجوگرى و خطر در هم پیچیده اند و چنین نیست كه هر كس پاى در این مسیر گذارد، به راحتى آن را طى كرده و پیروز از آن سوى خارج شود.
اى كه از كوچه ى معشوقه ى ما مى گذرى برحذر باش كه سر مى شكند دیوارش
هر كس مى خواهد وارد شود، باید با خطر آشنا باشد و مهیاى درگیرى. قبل از حركت در این مسیر از خدایت یارى بجوى و براى موفقیت به او میل پیدا كن و براى ترك آلودگى هایى كه تو را در شبهه فرو برد و یا تسلیم گمراهى نماید، روبه سوى او آور (4). اگر یقین كردى كه روى آوردن به خدا دلت را صفا داده و در مقابل حق خاشع شده است، اگر صفاى باطن پیدا كرده اى و خشوع در خویش یافته اى، اگر اندیشه و بینشت به كمال رسیده و قدرت تصمیم گیرى پیدا كرده اى و اگر تمام عزم خودت را براى رسیدن به حقیقت جزم كرده اى، در این لحظه به آنچه برایت گفتم و تفسیر كردم بیاندیش و اكنون خود به میدان تجربه بیا و صحنه ى آزمون را بیازما (5). اما اگر این ها همه ، براى تو حاصل نشد و آمادگى روحى و فكرى و اراده ى رسیدن به حقیقت و توانایى دستیابى به آن را نیافتى، بدان تو مثل كسى هستى كه چشم بسته در تاریكى قدم مى گذارد و در ظلمت ضلالت و گمراهى فرو مى رود.
حقیقت جویى و دین خواهى از مسیر سرگردانى و اشتباه ممكن نیست و در چنین حالى اجتناب و بازگشت از این مسیر شایسته تر است. (6)
جستجوگرى، خطرناك است، جستجوگرى، مرد میدان مى طلبد. جستجوگرى، نداى هل من مبارز سرمى دهد. كسى كه قدرت تشخیص ندارد و حق و باطل را در هم مى آمیزد، هر سخنى را مى پذیرد و یاراى كشف حقیقت در او نیست، در انتخاب سرگردان و در گزینش مسیر حق، وامى ماند، چنین كسى نمى تواند دین را بیابد و ناخواسته در مسیر بى دینى و خلاف حقیقت، حركت مى كند.این فرد بهتر است دست از جستجوى عبث و بى ثمر خود بكشد و به آزموده هاى صحیح گذشتگان موفق خویش بسنده كند.
امام (ع) دو شرط حیاتى را براى جستجو عنوان مى نماید تا همه گمان نكنند توانایى گام نهادن در این مسیر را دارند. اگر این دو شرط حاصل شد و قلب و فكر و عزم آماده گشت و خدا راهنمایى ما را پذیرفت، جستجو را با همه ى خطراتش آغاز مى كنیم و گرنه خوددارى از این حركت و قناعت به یافته هاى گذشتگان صالح مناسب تر است.
اگر خود نمى توانیم آغازگر جستجو باشیم، به جستجوى دیگرانى كه این توانایى را داشته اند و راه را درست یافته اند، اكتفا نماییم و در زندگى خویش از آنان الگو بگیریم.
در مقاله ی بعد به دیگر سفارشات گهربار امام علی (ع) به جوان و فرزندشان ، خواهیم پرداخت . سفارشاتی چون : " چنگ زدن به ریسمان الهى " ، "اهمیت پند و موعظه" ، " سفارش به زهد " ، " یقین قلبی " و " یاد مرگ " .
پی نوشت ها :
1- فانهم لم یدعوا ان نظروا لانفسهم كما انت ناظر، و فكروا كما انت مفكر، ثم ردهم آخر ذلك الى الاخذ بما عرفوا، و الامساك عما لم یكلفوا.
2- فان ابت نفسك ان تقبل ذلك، دون ان تعلم كما علموا، فلیكن طلبك ذلك بتفهم و تعلم، لا بتورط الشبهات و علق الخصومات.
3- و ابدأ قبل نظرك من ذلك بالاستعانة بالهك.
4- وابدأ قبل نظرك فى ذلك بالاستعانة بالهلك و الرغبة الیه فى توفیقك و ترك كل شائبة اولجتك فى شبهة او اسلمتك الى ضلالة.
5- فان ایقنت ان قد صفا قبلك فخشع، و تم رأیك فاجتمع و كان همك فى ذلك همّاً واحداً فانظر فیما فسرت لك.
6- و ان لم یجتمع لك ما تحب من نفسك و فكرك، فاعلم انك انما تخبط العشواء و تتورط الظلماء و لیس طالب الدین من خبط او خلط والامساك عن ذلك امثل.
قسمت اول مقاله نامه اى براى همیشه
منبع : كتاب " با جوان تا آسمان "– نویسنده : آیت الله مهدی هادوی تهرانی، با تلخیص وگزیده گویی
مقالات مرتبط
